نقد و بررسی انیمیشن پرندگان خشمگین (The Angry Birds)

انیمیشن پرندگان خشمگین ساخت فرانسه و امریکا در سال 2016 است. این انیمیشن برگرفته شده از بازی پرندگان خشمگين است. داستان انیمیشن، تفاوت زیادی با نسخه‌های بازی آن ندارد. در اینجا هم خوک ها تخم‌های پرندگان را می‌دزدند و پرندگان، تخم‌ها را بازمی‌گردانند. در بازی، پرندگان با تیر و کمان به جنگ خوک‌ها می‌روند در انیمیشن هم همینطور. جنگ پرندگان با خوک‌ها شاکله اصلی داستان پرندگان خشمگین است، برای همین قابل حذف نیست ولی استفاده از تیر و کمان در انیمیشن، واقعا بیجا بود؛ زیرا آسیب زدن پرندگان به اجسام محکم به دلیل دوری‌اش از قوانین طبیعی، مناسب بازی است نه مناسب یک انیمیشن سینمایی امّا گویا نویسندگان، هر طور شده، می‌خواستند، انیمیشن را شبیه به بازی طرّاحی کنند.

شخصیت اصلی یعنی رد، فردی گوشه گیر و جامعه گریز است که به دلیل خشم زیادش قاضی در حکمی او را مجبور به شرکت در کلاس کنترل خشم می کند. او در کلاس با چاک، بم، ترنس و خانم ماتیلدا که مسئول کلاس است اشنا می شود. پس از یکسری وقایع خوک ها به جزیره پرندگان می آیند و علارغم هشدار های رد پرندگان با آنهادوست می شوند. خوک ها پرندگان را مشغول سرگرمی های بی خودی می کنند و تخم هایشان را می دزدند. در آخر پرندگان برای نجات تخم هایشان با رهبری رد راهی جنگ با خوک ها می شوند.

ایده اولیه انیمیشن پرندگان خشمگین

اینکه خوک ها خود را به عنوان دوست معرفی می کنند و سرگرمی های عبس را با هدف تخریب و غارت جزیره پرندگان به همراه می آورند، دقیقا واقعه ای است که در آندلس رخ داد. آندلس منطقه استراتزیک مراکش، اسپانیا و پرتغال بود که در دست مسلمانان شجاع و جنگجو بود. وقتی اروپایی ها فهمیدند نمی توانند بر مسلمانان غلبه کنند، با ظاهری دوستانه انواع مراکز فساد و سرگرمی را در آنجا تاسیس کردند و مسلمانان را به انحراف کشیدند. پس از آن آندلسی که غیر قابل نفوذ بود، به راحتی فتح شد و مسلمانان از دم تیغ گذرانده شدند. این از معروف ترین داستان های جنگ نرم محسوب می شود که انیمیشن پرندگان خشمگین از آن الگوگیری کرده.

ایرادات انیمیشن پرندگان خشمگین

انیمیشن در روایت خودش مشکل دارد. می‌دانیم که «رِد» و دوستانش، عصبانی هستند و برای درمان به کلاس‌های کنترل خشم «ماتیلدا» می‌روند. در صحنه‌ای در جزیره خوکها «رِد» و دوستانش اعتراف می‌کنند که چیزی از این کلاسها نیاموخته‌اند. به این ترتیب، آنان باید تا آخر انیمیشن، عصبانی باقی بمانند امّا در انتهای انیمیشن، وقتی رِد از دست رئیس خوکها عصبانی می‌شود و آن خوک، می‌خواهد، تخم را بپزد، ناگهان به یاد نصیحت قاضي پرندگان می‌افتد و خشم خود را فرو می‌برد. عملی که منطقی نیست. زیرا اگر قرار بود رِد با نصیحت یک نفر، عصبانیت را شکست دهد، چه نیازی به کلاس رفتن بود؟

به طور کلی، انیمیشن، سعی می‌کند خشم و عصبانیت را به جا استفاده کند و درست استفاده‌کردن از آن را به مخاطب بیاموزد. پرندگان وقتی که باید از دشمنان خود عصبانی باشند با رهبری رد از خودشان عصبانیت بروز می‌دهند و به جزیره خوکها حمله می‌کنند و در جایی که رد نباید عصبانی باشد بر آن غلبه می‌کند. این از نکات درخشان انیمشن است هر چند متاسفانه همان‌گونه که گفته شد، این روند به درستی طی نشده است.

نکته دیگری که ناقدان دیگر هم به آن اشاره کرده‌اند، بی دلیل‌بودن دلسوزی زیاد «رد» برای پرندگان و تخم آنهاست. پرنده‌ای که از جانب ساکنان دهکده طرد شده، چرا باید اینقدر برای هم‌شهری‌های خود، نگران باشد و حتّی رهبری آنها را بر عهده بگیرد؟ قاعدتا باید دلیل طرد او خودش باشد و در این صورت چرا قبل از درمان او سایر پرندگان بیش از حد به او اعتماد کرده به طوری که رهبری خود را به دست او می‌سپارند؟

نکته تأمل برانگیز اینکه جز «رد» و دوستان عصبانی‌اش، هیچ کس به کارهای خوکها مشکوک نمی‌شود خصوصا قاضی شهر که رئیس پرندگان است، انگار باید حتما عصبانی باشیم تا بتوانیم رهبری کنیم یا عاقلانه رفتار کنیم. البته که مفهوم خشم هم به خوبی در این انیمیشن به نمایش در آمده. ما چیزی به اسم ترک خشم یا حذف خشم نداریم. ما می گوییم کنترل یا مهار خشم. یعنی خشم بخش مهمی از ما محسوب می شود که با کنترل و مهار آن می توان از عوارض آن در امان بود و در زمان مناسب بهترین استفاده را از آن برد.

تحلیل جامعه پرندگان

ما در دیدگاه لیبرالیستی دو دسته انسان داریم یکی دسته سلطه گر و دسته دیگر سلطه پذیر. اگر سلطه گر باشی حق هر کاری را داری و اگر سلطه پذیر باشی باید هر کاری که سلطان میگوید انجام دهی. در جوامع لیبرالیستی قدرت متمرکز نیست ولی به صورت غیر رسمی با استفاده از جوامعی مخفی قدرت را متمرکز می کنند.

دلیل اصلی دور بودن رد از مردم این نبود که اخلاق بدی داشت. چون اگر داشت پس چطوری چاک و بمب با او سر کردنند؟ دلیل اصلی این بود که رد جزو دسته سوم است. نه سلطه گر و نه سلطه پذیر. آزاد است و به فساد و تبعیض اعتراض می کند. ولی ما در انیمیشن پرندگان خشمگین نمیبینیم مردم اعتراضی بکنند. حتی زمانی که شلوار قاضی پایین کشیده شد مردم فقط تعجب کردنند. رد از این جامعه متنفر است. البته نباید کتمان کرد که دلایل دیگری مثل خشم ذاتی و جامعه گریزی هم یکی از عوامل آن است.

خوک ها؛گرگ های گوسفند نما

خوک ها از یک جای ناکجا اباد سر در می آورنند و با نیرنگ تخم ها را می دزدنند و به جزیره خود می برنند. این خصلت مربوط به ابر قدرت ها و استعمارگران است. آنها وارد یک کشور می شدند و آنقدر غارتش می کردند تا چیزی برای مردم خودشان نمانند. عقب افتادگی هند، آفریقا و خاورمیانه که همگی تمدن های پیشرفته و پر آوازه ای داشتند از صدقه سری استعمار استت.

کسانی هم مانند رد که متوجه اهداف آنها شدند و هشدار دادند و مبارزه کردند، توسط مردم مورد بی توجهی قرار گرفتند. مردم به خوشگذرانی مشغول می شودند و آرام آرام کشورشان را به باد می دهند. هنگامی که غارت شده اند و خانه شان خراب شده تازه عمق فاجعه را درک می کنند. البته که هنوز که هنوزه یک عده احمق باور دارند تحت استعمار بودن بهتر است.

نکته جالب دیگر این است که زمانی که خوک ها در حال اجرا هستند یک انفجار شدید پشت سرشان رخ می دهد که تصویر رهبرشان است کمی خراب میشود. فلسفه این قسمت این است که کشور ها و افراد سودجو هر جا بروند گند میزنند و خرابی به بار می آورند. ولی از خود یک چهره دموکراتیک، آزادی خواه و مثبت جلوه میدهند. مردم هم باور میکنند و دست میزنند. مردمی که حتی ظاهر بین هم نیستند چون حتی ظاهر هم نشان دهنده عمق فاجعه است.

یکی از اصلی ترین و جالب ترین نکته ای که در این انیمیشن دیره شد، تیر و کمانی بود که خوک ها به پرندگان دادنند و پرندگان در نهایت علیه خوک ها از آن استفاده کردند. یعنی مردم یک کشور مستعمره از ابزار های به جا مانده از استعمارگر علیه استعمارگر استفاده میکنند. نمونه اش را می توان تشکیل وزات اطلاعات بر اساس سیستم ساواک(که سازمانی سازماندهی شده توسط آمریکا و اسرائیل بود) یاجنگیدن ملت های مستعمره با سلاح های غربی علیه غربی ها دانست.

عقاب توانگر

قبل از رویارویی ما با این شخصیت، فردی سوپرمن و ابر پرنده است. عقاب سر سفید نماد آمریکاست و حتی روی لوگو امنیت ملی آمریکا نقش بسته. عقاب توانگر مثلا باید نماد منجی، رهبران و افرادی باشد که اعتقاد داریم کامل هستند. اما نشان داده می شود همه این دبدبه و کبکبه تو خالی است و عقاب توانگر قهرمان دنیای بدون خطر است. او حتی در آخر داستان به سختی می تواند کمک رسانی کند. البته که این انیمیشن آمریکایی بیش از این پیش نمی رود و با همه این نقص ها و پوچی هایی که از عقاب نشان می دهد در نهایت نقشی کوتاه اما بسیار موثر را به او می دهد تا به سان تمام آثار رسانه ای آمریکایی، قهرمان آمریکایی را حفظ کند.

نتیجه گیری پرندگان خشمگین

همبستگی، اتحاد و پیروی از رهبر. ما باید عقاید و رفتار های مختلف را کنار بزاریم و برای یک هدف در راستای منفعت وطن خود کار کنیم. تا جایی که پرندگان با رهبر حقیقی خود یعنی رد متحد نبودند غارت شدند. اما بعد از آن اتحاد پیدا کردند و غارت گران را تنبیه کردند.

دشمن شناسی درس دیگر پرندگان خشمگین است. رد از ابتدا دشمن تخریب گر را شناخت اما مردم نه. مردم توان دوستی با دشمن را بسیار سنگین پس دادند. از صلح دشمن شاد نشوید زیرا در پس صلح او هم نیرنگی خوابیده.

خوک ها و پرندگان خشمگین؛ ترکیب پیچیده جوامع مختلف دنیا

با توجه به توصیفاتی که از جامعه پرندگان و لیبرالیسم کردیم و توجه به نوع ساختار جامعه اعم از خیابان ها، کظام حقوقی، فضای دانشگاه، کلاس کنترل خشم، چیدمان خانه ها و… می فهمیم که جزیره پرندگان نماد کشور های غربی است. جوامعی مترقی با ظاهری زیبا اما از درون پوک.

از طرفی جامعه پرندگان نماد کشوری مستعمره هم هست که دشمنش با زبان صلح به قلمرو آن پا گذاشت و در غفلت مردم آنها را غارت کرد که به همان آندلس می رسیم. اگر بخواهیم امروزی تر نگاه کنیم جامعه پرندگان نماد جامعه ای است که مورد تهاجم فرهنگی قرار گرفته تا کم کم رفتارش تغییر کند و در نهایت غارت شود.

اینکه پرنده ها سفری سخت می کنند و به عقاب توانگر می رسند می تواند نمادی از سفر اروپایی ها و رسیدنشان به سرزمین آمریکا باشد.

از طرفی هم این دو یعنی مستعمره بودن و غربی بودن با هم همخوانی ندارند. چون کشور های غربی خودشان استعمارگر بودند نه مستعمره. پس امکان این وجود دارد که انیمیشن پرندگان خشمگین قصد مظلوم نمایی و جانب گرایی به نفع اروپا را داشته باشد. یعنی قصد دارد با داستانی معکوس شده دلسوزی مخاطب را به نفع غرب به دست آورد.

جامعه خوک ها نیز جامعه ترکیبی پیچیده ایست. تمدنشان ترکیبی از تمدن آپارتمان نشینی و سلطنتی شرقی است. همسان معماری شهرنشینی دوران عباسیان، یک کاخ مرکزی با گنبد و خانه های کوچک درون دیوار های محافظ شهر. البته که اروپای قرون وسطی نیز چنین معماری داشت و آپارتمانی بودن بیشتر به غرب می تواند نسبت داده شود تا عرب ها. اتفاقا خوی استعمارری هم مناسب همان اروپاییان است. اما بی نظمی و ضعف ساختمان های خوک ها ما را یاد شهری همچون قاهره می اندازد تا باز هم احتمال عربی بودن تمدن خوک ها برایمان تداعی شود.

در کل حس می شود که ترکیب کشور های مستعمره با استعمار گر در هر دو جامعه خوک ها و پرندگان انجام شده اما با توجه به شباهت بیشتر خوک ها به کشور های عربی خاورمیانه و شباهت جامعه پرندگان به کشور های اروپایی کارگردان اثر قصد داشته دلسوزی و حق به جانب گرایی کاملا دروغی برای کشور های غربی بخرد و به مسیر تنفر سازی از شرق ادامه دهد. زمانی استعمارگر بودند و غارت کردند، امروز حق به جانب هم می گیرند.

با تشکر ویژه از #محمد_رضا_خسروی و meghdad#