نقد و رمزگشایی انیمیشن بچرخ تا بچرخیم

انیمیشن «بچرخ تا بچرخیم» به نویسندگی «محمد سرشار» و کارگردانی «رسول آذرگون» و تهیه کنندگی «محمدامین همدانی» ساخته شد تا به موضوع انرژی هسته ای و اقتصاد مقاومتی با زبان کودکانه بپردازد.

خلاصه داستان

محیط انیمیشن در یک جزیره صورت گرفته که حالت دهکده دارد. آقای سام، شخصیت منفی داستان و کدخدایی است که بر دهکده سیطره پیدا کرده بود. او که تازه به جزیره آمده بود، با دوز‌ و‌ کلک، زمین‌های مردم را گرفت و مجبورشان کرد رعیتش شوند. سام از وقتی توانست چرخ چاه بسازد، بیشتر چاه‌های آب شیرین جزیره را مال خود کرد و روزگار مردم سیاه شد.

آقای سام به فرزندانش فرفره می دهد اما از اینکه کودکان دهکده هم برای خودشان فرفره درست کرده اند، ناراحت می شود. دایی محمّد، فرفره ها را در صندوقی ققل می کند تا او دیگر عصبانی نشود. کودکان از این کار او ناراحت می شوند. آقاجون به دایی محمّد می گوید که باید فرفره ها را به کودکان پس دهد. عمو محمود به آنها طرز ساختن روروک را هم یاد می دهد.

پسران آقای سام که روروک را می بینند ناراحت می شوند و آقای سام خانواده آقاجون را تحریم آب می کند. در این هنگام، مرد ها و نوه ها تلاش می کردند به خانواده خود، آب برسانند تا کشتشان نسوزد.

پیشکار آقای سام پیشنهاد داد همه روروَک‌ها را به ما بدهید و به جایش آب بگیرید. عمو محمود رفت در خانه آقای سام و داد و بیداد کرد. وقتی بچه‌های آقاجون به بقیه بچه‌های جزیره هم روروَک دادند، آقای سام بیشتر عصبانی شد و گفت تحریم را بیشتر کنند و گندم و تخم‌مرغ آنها را نخرند.

یک روز، کودکان با سر و صورت و روی خونی به خانه برگشتند. «عمو حسن» پیش آقاجون رفت و گفت طاقت ما تمام شده. اجازه بدهید با آقای سام حرف بزنم. قرار شد پيشكار و پسران آقاي سام روروَک‌هاي بچه‌ها را بشکنند؛ اما فرفره‌ها را پس بدهند و در عوض تحریم‌ها کمتر شود. آقاجون هشدار داد که آقای سام سر قول خود نمی‌ماند؛ اما عمو حسن گفت ما بچه‌های شما هستیم، حواسمان هست.

روز دیگر، پسران آقای سام آمدند و روروَک‌ها را شکستند. بچه‌ها ناراحت شدند و گریه کردند؛ اما بچه‌ها بی‌کار نماندند و تصمیم گرفتند چرخ چاه بسازند. چرخ چاه ساختند و از چاه متروک حیاط آب کشیدند و دوباره زمین ها سیراب شد و گندم‌ها جوانه‌ زدند و آینده جزیره با دستان بچه ها عوض شد.

نکات مهم انیمیشن

این انیمیشن دارای چند نکته مهم است که به آن اشاره می شود.

الف. کنایه آمیزی، بهترین خصوصیت انیمیشن

همه چیز این انیمیشن کنایه آمیز است و این مهمترین نکته مثبت انیمیشن است. در واقع این برای اوّلین بار است -یا نگارنده ندیده است- که یک انیمیشن بومی، اینقدر خوب حالت کنایی به خود گرفته باشد و همه چیزش بتواند در قالب دیگری جا بیفتد. از این جهت به سازندگان این انیمیشن تبریک می گوییم و امیدواریم کارگردانان و نویسندگان دیگر نیز به این سمت بروند. در ابتدا به شخصیت ها و سپس به موارد دیگر می پردازیم.

1. آقاجون

آقاجون شخصیتی مثبت و ناصح دارد. او همه چیز را می داند و تکیه گاه خوبی برای مردم است. او به مردم و کودکان، درس مقاومت می دهد و عموسام را شیطان بزرگ(آمریکا) خطاب می کند. تمام این صفات، تداعی گر رهبر معظم انقلاب است. چهره او هم بی شباهت به ایشان طراحی نشده است.

2. عمو سام

عموسام که در مقابل آقاجون قرار می گیرد، روحیه ای شیطانی دارد. او با دوز و کلک، زمین ها و چاه های آب شیرین جزیره را مال خود کرده است و همین قدرت او سبب شده که در ادامه بتواند تحریم کند. عموسام منطبق بر آمریکای جهان خوار است. البته در واقعیت هم، آمریکا با این شکل و شمایل به عموسام معروف است.

3،4،5. دایی محمد، عمو محمود و عمو حسن

هر کدام از آنها در عملکرد از نظر انیمیشن و حتّی چهره و اسم! شبیه به رؤسای جمهور اسبق، سابق و فعلی(آقای روحانی) هستند که اوّلی سیاست تسلیم، دومی سیاست مقابله و اقتصاد مقاومتی و سومی سیاست مذاکره را در پیش می گیرد. درباره اینکه آیا این مقدار صراحت در شخصیت سازی این سه تن -که منجر به حاشیه سازی شد- صحیح است یا خیر، می شود بحث و تبادل نظر کرد هر چند این تطابق با دنیای واقعی(حدّاقل در نگاه اوّل) جای تقدیر دارد.

6. چرخ چاه

چرخ چاه، تعبیری از سانتریفیوژ در بحث هسته ای است به دلیل اینکه در در مذاکره عموحسن با عموسام، ضمن خراب کردن آن، کمی آب به خانواده آقاجون داده می شود همانطور که در مذاکره دولت یازدهم با پنج به علاوه یک، ضمن تعطیلی بعضی از سانتریفیوژ ها، قسمتی از تحریم ها بر علیه ایران برداشته می شود.

عمو سام چرخ چاه ساخته و دست همه مردم دهکده پیش او دراز است تا آب شیرین بگیرند امّا نوه های آقاجون تصمیم می گیرند به جای التماس کردن به عموسام، برای چاه خانه خود، چرخی بسازند و در برداشت آب شیرین، خودکفا شوند.

این قسمت از نظر نگارنده، درخشان ترین قسمت انیمیشن است. انیمیشن می گوید در انرژی هسته ای چه در هر چیز دیگری که در آن محتاج اجانب هستیم، می توانیم با خودکفایی، نه مقداری از سود بلکه همه سود و فایده را آن هم با عزّت از آن خود کنیم. ضرب المثل «بچرخ تا بچرخیم» به خوبی در این انیمیشن، ظهور و بروز می کند.

قهرمان های انیمیشن به جز آقاجون، کودکان فعّال و زرنگی هستند که سعی دارند با کدخدا(بخوانید استکبار) مبارزه کنند. آنها برای حفظ داشته های خود از هیچ تلاشی فروگذار نمی کنند. محوریت دادن به کودکان در تأثیرگرفتن آنها تأثیر به سزایی دارد.

ج. کارتون زیبا و دوبله مناسب

صحنه های کارتونی زیبایی در این انیمیشن به تصویر کشیده شده اند. شخصیت ها خیلی خوب شکل گرفته و صداگذاری خوبی هم صورت گرفته است. کودکان، بدون شک این کارتون را دوست دارند. اسلومیشن های خوبی هم دارد.

د. استفاده از آیه در زمینه تصویر

در صحنه مسجد، آیه یازدهم سوره رعد به نمایش گذاشته شده است. خداوند در این آیه می فرماید:

«ان الله لا یغیر ما بقوم حتی یغیروا بانفسهم: خدا وضع و حال هیچ قومی را عوض نخواهد کرد مگر آنکه انسانها خودشان وضع و حال خودشان را تغییر دهند.»

این آیه با پیام کلّی داستان که رهایی از بند اجانب و خودکفایی است بسیار مرتبط و گنجاندن آن در زمینه تصویر بسیار مناسب است. غربی ها در انیمیشن ها و حتّی بازی های رایانه ای خود از نمادها و پیام هایی با محتوای شیطانی و بعضا کفرآمیز استفاده می کنند و خوب است که چنین اتّفاق هایی در کارهای کارگردانان ایرانی بیافتد. اتّفاقی که در سریال اینترنتی «نفوذ» افتاد و ما شاهد نمایش عدد «110» که یک نماد شیعی است هستیم. هر چند جا دارد که پیام های بهتر و کامل تری هم در لا به لای فیلم ها، انیمیشن ها و سریال ها مخابره شود و ما هنوز در ابتدای راه هستیم.

ز. احترام به بزرگتر

در ضمن داستان وقتی دایی محمّد مانع بیرون بردن فرفره ها از خانه می شود، بچه ها همراه با شنیدن شدن پیام گوینده در لزوم گوش دادن به حرف بزرگتر به درخواست دایی محمّد گوش می دهند.

و. عدم مشخّص بودن سرنوشت مذاکره

در این انیمیشن، عموحسن با عموسام مذاکره می کند و در عوض همکاری به او وعده کم شدن تحریم می دهد. آقاجون می گوید که عموسام به وعده اش عمل نمی کند اما انیمیشن به محقق نشدن وعده عموسام نمی پردازد. هر چند با ارائه دورنمایی از شخصیت آقاجون و بصیرت او، خیانت عموسام، مورد انتظار است امّا بهتر بود این مورد به خوبی نمایش داده شود.