بررسی و تحلیل فیلم Doctor Strange 2016 (دکتر استرنج)

[box type=”info” align=”” class=”” width=””]

تولید کننده: Marvel

توزیع کننده: Disney

امتیاز : 7.6 از 10 – میانگین رای 277,689 نفر

امتیاز کاربران: 8.1 از 10 – میانگین رای 2680 نفر

بودجه: 165 میلیون دلار        فروش: 677.6 میلیون دلار

کاندیدای اسکار بهترین جلوه های ویژه[/box]

دکتر استرنج، حکایت یک جراح حرفه‌ای است که بر اثر سانحه رانندگی، دچار رعشه دست می‌شود و دیگر نمی‌تواند جرّاحی کند. درمان های پزشکی در غرب به روی او اثری نمی‌بخشد و او در ادامه برای درمان خود، راهی شرق می‌شود تا با درمان روح و روان خود بیماری را شکست دهد. این فیلم در این مسیر، نکاتی را القا می‌کند که در ادامه گفته شده و نقد می‌شود.

نکته: این نقد کوتاه به بیان نکاتی می‌پردازد که در نقدهای دیگر گفته نشده. برای دستیابی به نکات دیگر این فیلم به نقدهای دیگر مراجعه بفرمایید.

1. تبلیغ یوگا

وقتی استرنج، نزد استاد کهن (ریش سفید) می‌رود، کهن به او کتابی را نشان می‌دهد که در آن تصویری از مدیتیشن است. مدیتیشن که بخشی از ورزش یوگا است، نوعی تمرکز است و در واقع، استاد کهن و یارانش، طرفدار این به ظاهر ورزش هستند. طرفداری فیلم از یوگا، بی جهت نیست، چرا که یوگا دارای پیشینه شرک‌آلود است. درباره یوگا و بعضی از مضرّات و تاریخچه آن در نقد انیمیشن «عصر یخبندان 5: دوره برخورد» به طور نسبتا مفصّل گفته شد و طالبان به آنجا مراجعه کنند.

2. هدف، وسیله را توجیه می‌کند

دورمامو

استاد کهن که یکی از شخصیت های مثبت فیلم است، یک جادوگر است و مریدانش، او را بسیار می‌ستایند. او و یارانش با تاریکی ها که طرفداران «دورمامو» هستند، می‌جنگند. بعدا اما مشخص می‌شود خود استاد کهن از دورمامو نیرو می‌گیرد تا بتواند با تاریکی مبارزه کند! او این اقدام خود را در فیلم به صورت یادشده توجیه می‌کند. یعنی چون هدف کسی مقدّس است، اشکالی ندارد که مقدّمات آن فاسد و گناه‌آلود باشد. تصوّر غلطی که در فیلم های بتمن هم به نمایش درمی‌آید و او با اَعمال فراقانونی خود به مبارزه با فساد می‌پردازد.

چنین تفکّری به صراحت در قرآن کریم و روایات اسلامی، رد شده است. خداوند در آیه 27 سوره مائده می‌فرماید: « إِنَّمَا يَتَقَبَّلُ اللَّهُ مِنَ الْمُتَّقِينَ: خداوند، تنها اعمال اهل تقوا را قبول می‌کند.» یعنی اگر کسی بی تقوایی کرد و گناهی را انجام داد تا به ثوابی برسد، خداوند از او قبول نمی‌کند. [تقوا یعنی انجام واجبات و ترک محرّمات] روایتی که در ذیل می‌آید، مؤید همین معناست:

امام صادق علیه السلام فرمود:
معنای آیه‌ی «اهداناالصراط المستقیم» (خدایا ما را به راه راست هدایت فرما) این است که خدایا ما را به صراط مستقیم آشنا فرما؛ ما را به راهی هدایت کن که به دوستی‌ و محبتت منتهی می‌شود و به بهشتت می‌رساند. ما را هدایت فرما که از هواهای نفس خود پیروی نکنیم تا به هلاکت نیفتیم. هر کس از هوای نفس خود پیروی کند، شبیه مردی است که مدتی بود در میان مردم مشهور به دیانت و تقوا شده بود تا اینکه به فکر افتادم او را ببینم.
یک روز به طور ناشناس نزد او رفتم. دیدم ارادتمندان او دورش را گرفته‌اند و غلغله‌ای برپاست. اولین چیزی که نظرم را جلب کرد، اطوارها و حرکات عوام‌فریبانه‌ی او بود. او عاقبت از مردم جدا شد و به تنهایی به راه افتاد و من آهسته به دنبالش حرکت کردم.
طولی نکشید که جلوی دکان نانوایی ایستاد و همین که چشم صاحب دکان را دور دید، دو قرص نان برداشت و زیر لباسش مخفی کرد و راه افتاد. با خودم گفتم شاید پول نان را قبلاً داده یا بعداً خواهد داد.
بعد دیدم جلوی بساط انار فروشی ایستاد و تا چشم فروشنده را دور دید، دو دانه انار برداشت و باز زیر لباسش پنهان کرد.
با خود گفتم آخر این مرد چه نیازی به دزدی دارد. به هر حال دنبالش رفتم تا نزد شخص مفلوک و بیماری رسید و نان‌ها و انارها را به او داد و رفت.
وقتی راه افتاد، خودم را به او رساندم و پرسیدم:«آوازه‌ات را شنیده بودم و دوست داشتم تو را ببینم، ولی کارهای عجیبی از تو دیدم که فکرم را مشغول کرده است. برایم توضیح ده تا آسوده شوم.»
به من گفت:«قبل از هر چیز به من بگو کیستی؟»
گفتم:«از فرزندان آدم هستم؛ از امت محمد صلّی الله علیه و آله و سلّم.»
به من گفت:«خودت را بیشتر معرفی کن.»
گفتم:«از اهل بیت رسول خدا هستم.»
پرسید:«از کدام شهری؟»
گفتم:«مدینه»
گفت:«نکند تو جعفر بن محمد هستی. »
گفتم:«بله.»
گفت:«البته تو فرزند رسول خدایی و دارای شرافت نسب هستی، اما افسوس که این قدر جاهل و نادانی!»
گفتم:«چه جهالتی از من دیدی؟!»
گفت: «همین سوالی که می‌کنی، دلالت بر نادانی تو دارد و معلوم می‌شود یک حساب ساده دینی را نمی‌توانی درک کنی. مگر نمی‌دانی که خداوند در قرآن می‌فرماید:«من جاء بالحسنه فله عشر امثالها» (هر کار نیکی، ده برابر پاداش دارد.) و از آن طرف می‌فرماید: «من جاء و لسئیته فلما یجزی الامثلها» (هرکار بد فقط یک برابر کیفر دارد.) مجموع کارهای بد من چهارتاست: دزدیدن دو قرص نان و دو انار، ولی همین‌ها را در راه خدا دادم که چهار برابر می‌شود. پس کارهای خوبم می‌شود چهل تا و اگر کارهای بدم را از آن کم کنی، سی و شش کار خوب باقی می‌ماند.»
به او گفتم:« مادرت به عزایت بنشیند! تو به کتاب خدا جاهل هستی نه من! مگر این آیه را نشنیده‌ای که: «انما یتقبل الله من المتقین» (خدا فقط عمل پرهیزکاران را می‌پذیرد.) تو چهار عمل بد داشتی: دزدیدن دو نان و دو انار؛ و آنها را بدون اجازه صاحبش بخشیدی و با این کار، چهار گناه دیگر مرتکب شدی که مجموعاً می‌شود هشت گناه. هیچ کار خوبی هم نداشته‌ای.»
همان طور که هاج و واج نگاهم می‌کرد، از او جدا شدم.»
آن گاه امام صادق فرمود:«این گونه تفسیرها و توجیه‌های جاهلانه در امور دینی سبب می‌شود عده‌ای گمراه شوند و دیگران را هم گمراه نمایند.» [به نقل از وسائل الشیعة]

روایت یادشده و استناد حضرت به آیه قرآن، هر چند درباره مسأله یک سرقت است ولی از آن یک قاعده عمومی استخراج می‌شود و این قاعده به صراحت، قاعده «هدف، وسیله را توجیه می‌کند» را رد می‌کند. مبنای اسلامی گفته شده باید در تمام جامعه اسلامی و سازمان ها و اتاق فکر ها، جریان یابد.

3. فنا ناپذیری

استرنج در حال برگرداندن زمان

استرنج در آخر فیلم برای مبارزه با دورمامو و افرادش به «زمان» متوسّل می‌شود. او هر بار که توسّط دورمامو، کشته می‌شود، زمان را به عقب برمی‌گرداند و دوباره زنده می‌شود تا اینکه پس از چندین بار، کشته شدن و برگشت زمان و زنده شدن، بالأخره دورمامو خسته شده و تسلیم می‌شود. او ناچار با استرنج معامله کند و افرادش را از روی زمین، محو می‌کند.

اوّلین نکته‌ای که به ذهن می‌رسد این است که زمان اگر به عقب برگردد با تمام متعلّقاتش به عقب برمی‌گردد. اما در این فیلم، وقتی زمان به عقب برمی‌گردد، ذهنیت و خاطره دورمامو به عقب بر نمی‌گردد و او هر دفعه که استرنج را می کشد، یادش می‌ماند که قبلا او را کشته است و به همین جهت است که خسته شده و تسلیم می‌شود. در حالی که قاعدتا باید او چیزی یادش نیاید و در نتیجه تسلیم نشده و در نهایت شکست نخورد.

نقد دیگری که وارد است این است که استرنج وقتی هر بار کشته شده و نابود می‌شود، چطور به زمان قبل از مرگ خود بر می گردد؟ او که دیگر زنده نیست تا زمان را برگرداند. آیا دستگاهی که با آن، زمان را به عقب برمی گرداند، مانند ساعت کوکی عمل کرده و بعد از گذشت مدت زمان کوتاهی، خود به خود، عمل می‌کند؟

شاید این دو سؤال با نسبی‌بودن زمان که فیلم هم روی آن تأکید می‌کند، قابل توجیه باشد به این صورت که استرنج با تصرّف در زمان، ذهنیت دورمامو را ثابت نگه می‌داشت و یا لحظه قبل از مرگ خود را تکرار می‌کرد.

اما نقدی که بی شک به این بخش وارد است، زنده‌شدن استرنج پس از مرگ به اختیار خود است. استرنج، چگونه می‌تواند خود را از چنگال مرگ برهاند و به زندگی دنیا بازگردد؟ مگر مرگ و زندگی انسان دست خود اوست؟ آیا او هر دفعه از خداوند متعال، اجازه می‌گیرد که به دنیا بازگردد؟ مرگ و حیات در دست خداوند است و کسی نمی‌تواند آن را بازیچه خود قرار دهد.