نقد و رمزگشایی سریال Prison Break (فرار از زندان)

[box type=”info” align=”” class=”” width=””]

تریلر اثر

[box type=”info” align=”” class=”” width=””] شبکه اصلی: FOX[/box]

– فصل پنجم این سریال که با نام فرار از زندان: رستاخیز نیز شناخته می‌شود، ادامه مجموعهٔ تلویزیونی فرار از زندان، ساخته پل شورینگ است که طی سالهای ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۹ از شبکه تلویزیونی فاکس پخش می‌شد. این فصل، کوتاه‌ترین فصل فرار از زندان می‌باشد و فقط ۹ اپیزود دارد. خط داستانی اصلی این فصل پیرامون زنده بودن مایکل است که معلوم می‌شود دز زندانی مخوف در یمن اسیر شده است. قسمت اول این فصل 3.8 میلیون بیننده در آمریکا داشته است.

– خالق 4 فصل قبلی و همچنین فصل جدید Paul Scheuring است.

– پل شیورینگ پس از پخش قسمت آخر این فصل، در مورد احتمال ساخت فصل ششم این مجموعه به هالیوود ریپورتر گفت: «اگر ایده بسیار جذابی برای ادامه این مجموعه پیدا نکنیم، هرگز به فصل شش فکر نخواهیم کرد. در حال حاضر این داستان جذاب را نداریم. نه اینکه هیچوقت داستانی پیدا نخواهیم کرد ولی قصدمان این نیست که صرفا مجموعه را با هر کیفیتی ادامه دهیم. هدف ما یک مجموعه باارزش و باکیفیت است. در حال حاضر نویسندگان ما پاسخ آن را ندارند. پس ممکن است ادامه نیابد. منت نمیگذارم، موضوع این است که کیفیت برایم خیلی مهم است. اگر قرار است چیز جدید و متفاوتی در آن نباشد، ادامه نمی دهیم. کار سخت است وقتی موضوعی مثل فرار از زندان در کار باشد؛ باید فراری در کار باشد! خب، کدام زندان؟ بنابراین کار سخت است. کار را تنها در صورتی ادامه میدهیم که داستانی بسیار مهیج برای بیننده پیدا کنیم.»

نمودار تعداد بیننده های تلویزیونی برای هر قسمت:

سریال «فرار از زندان» یکی از سریال‌های محبوب در ایران است که دایره طرفدارانش بسیار وسیع است. محبوب شدن فیلم‌ها و سریال‌های خارجی، در ایران و اقبال توده‌ها گاهی از انتخاب و سلیقه نخبگان و حتی مدیران رسانه‌ای و فرهنگی پیشی می‌گیرد.

در سال‌های نخست انقلاب اسلامی دو فیلم در ایران بسیار مورد توجه قرار گرفت و توده‌های انقلابی از این دو فیلم در آن دوران بسیار استقبال کردند. در دورانی که هنوز اکران فیلم خارجی توسط مدیران محمد خاتمی (وزیر وقت فرهنگ و ارشاد اسلامی) ممنوع نشده بود، فیلم‌های “محمدرسو‌ل‌الله(ص)” (مصطفی عقاد) و “شعله” (رامش سیپی) در ایران بسیار محبوب بودند.

در این مجال ضرورت دارد به این نکته اشاره کنیم که بسیاری مدیران و مسئولان فرهنگی دهه شصت، اقبال مردم به سینمای جهان را با ذهن‌های بسته مدیریتی‌ ــ مارکسیستی‌‌شان تحلیل می‌کردند و هر اثر ساخت کشور دیگری را حتی فیلم محمد رسول الله(ص)، نوعی وابستگی فرهنگی تفسیر می‌کردند.

این تفکر، در دهه شصت، با الصاق انگ ابتذال به آثار خارجی علی‌الخصوص سینمای هند و به‌تبع آن ممنوعیت فیلم خارجی، لطمه بزرگی به پیکره فرهنگی انقلاب زد.

پرسش مهمتر از نخبگان فرهنگی این است؛ چرا فیلم شعله در ایران انقلابی آن سال‌ها مورد اقبال قرار گرفت و در دو نوبت در سال 1357 و 1360 اکران شد و  بسیاری از مردم 4 یا 5 نوبت به تماشای فیلم رفتند؟

اگر امروز بدون هیچ اعمال سلیقه سیاسی بخواهیم دلایل موفقیت شعله را با توجه به محتوایش بررسی کنیم، به یک نتیجه روشن و واحد خواهیم رسید. متن و محتوای شعله به ارزیابی یک قیام کوچک مردمی در برابر ظلم و فساد گسترده شخصیتی بدنام به‌نام جبار سینگ می‌پردازد.

توده‌های انقلابی با هیجان زائدالوصف سیاسی، حماسه کوچک شعله را مصداقی  داستانی و کوچک از انقلاب خودشان می‌دیدند و لزوماً چنین آثاری هیجان انقلابی مردم را برای مبارزه با سیستم‌های ظالمانه بزرگتر تقویت می‌کرد و نشاط گسترده‌ای از طریق چنین اثری به متن جامعه بازتاب پیدا می‌کرد.

کما اینکه زمانی که اکران فیلم خارجی بر اثر سوء مدیریت محمد خاتمی، وزیر ارشاد دهه شصت ممنوع و به‌فاصله کمی ویدئو ممنوع شد، فیلم شعله همچنان یکی از آثار خاص شبکه قاچاق فیلم در کشور بود، در صورتی که فیلم شعله تطبیقی روایی ــ تاریخی با کنش عمومی مردم داشت.

حکایت  محبوبیت  سریال «فرار از زندان» و علت علاقه طیف وسیعی از مردم نسبت به این سریال، در واقع یادآور اقبالی است که مردم نسبت به فیلم شعله داشتند، سریالی که کاملاً تم ضد آمریکایی دارد و مبارزه فرد را علیه سیستمی تمامیت‌خواه را که دچار انشعاب قدرت می‌شود به‌نمایش می‌گذارد.

باز هم در یک فرآیند تاریخی سلیقه‌ توده‌ها از مسئولان فرهنگی کشور پیشی گرفت و بازنده اصلی باز هم رسانه ملی بود که بر اثر یک بدسلیقگی،  این سریال را از رسانه ملی با  10 سال تأخیر پخش کرد.

 اما همان نسخه مثله‌شده، با اعمال بدسلیقگی در نوع سانسور باز هم مردم را پای شبکه نمایش نشاند.

سریال در نیمه دهه هشتاد در شبکه قاچاق، دست به دست می‌شد، اما تلویزیون برای پخش آن همچنان گرفتار بدسلیقگی مدیران میانی‌اش بود، حتی سال 1388 یک بار اقدام به دوبله سریال کرد و پس از مدتی مدیران میانی نه‌چندان شجاع سیما، از نمایش عمومی آن پشیمان شدند، در صورتی که سریال “فرار از زندان” هزاران بار باکیفیت‌تر از “سریال‌فارسی‌هایی” است که عمدتاً درباره روابط دختر و پسر ساخته می‌شود. این سریال در شبکه نمایش خانگی با دوبله فنی و کاملاً قابل اعتنای محمود قنبری عرضه شد و علی‌رغم اینکه نسخه اصلی در بازار قاچاق وجود داشت با اقبال گسترده‌ای مواجه شد.

باز هم مدیران نه‌چندان شجاع رسانه ملی، این نکته را متوجه نشدند، خانواده‌ها برای با هم سریال تماشا کردن سریال‌های خارجی، به نسخه سانسورشده تمایل بیشتری دارند و متأسفانه شبکه نمایش خانگی ورشکسته و تلویزیون، آنچه را مخاطب از آنان طلب می‌کند به‌طور کافی در یک عرضه مستقیم و حساب‌شده ارائه نمی‌دهد.

این رفتارها و بدسلیقگی‌ها مصداق خیانت نیست، اما در حوزه فرهنگ، هر تصمیمی که  مخاطبان رسانه ملی را به‌سمت شبکه‌های ماهواره‌ای هدایت کند، جرم آن کمتر از خیانت نیست. مگر محتوای این سریال با اهداف فرهنگی نظام همسو نیست؟

فصل نخست سریال از یک توطئه بزرگ پرده برداشت؛ «لینکلن باروز» به‌اتهام قتل برادر معاون رئیس جمهور «ترنس استیدمن» متهم شده است، در صورتی که در این پرونده گناهکار نیست اما در انتظار اجرای حکم است، تا اینکه مایکل اسکوفیلد (Michael Scofield) برادر لینکلن، اقدام به دزدی مسلحانه می‌کند تا به زندان برود و برادرش را فراری دهد، در این میان مشخص می‌شود تشکیلاتی به‌نام «سازمان» (The Company) برای برادرش پاپوش دوخته‌اند. این گروه مخوف منشعب‌شده از سازمان‌های امنیتی در آمریکا یک شرکت چندملیتی را اداره می‌کند و قدرت و نفوذ خود را در کاخ سفید گسترش می‌دهند.

هدف آن‌های تحمیل الگویشان برای حفظ و کنترل اقتصاد ایالات متحده است. در فصل نخست، اسکوفیلد به‌همراه چند تن دیگر از زندان “فاکس ریور” می‌گریزند.

یکی از گره‌های مهم این قصه در فصل نخست این است که چرا لینکلن باروز با دسیسه‌چینی روانه زندان شده است. ما در این فصل با پدر او آشنا می‌شویم که از همکاران سابق «سازمان» بوده و به‌علت قطع همکاری، چنین توطئه‌ای برای به‌دام افتادن فرزندش ترتیب داده می‌شود.

مایکل و لینکلن به‌همراه شش زندانی دیگر، فرناندو سوکره، تئودور بگول، بنجامین مایلس فرانکلین، جان آبروزی، توئینر و هیوایر در قسمت آخر این فصل، از زندان می‌گریزند. «نجات‌یافتگان» فصل اول در فصل دوم یک تعقیب‌کننده بسیار مخوف دارند. الکس ماهون در “اف‌بی‌آی” مشغول به کار است و اما از همکاران «سازمان» محسوب می‌شود. او اقدام به تعقیب گروه زندانیان می‌کند تا اسکوفیلد و برادرش باروز را به دام بیندازد. معاون رئیس جمهور که با کمک «سازمان» روی صندلی ریاست جمهوری نشسته است تبدیل به دشمن شماره یک مایکل و همراهانش می‌شود.

متن سریال به جدال شهروندان با سیستم امنیتی ــ قضایی ایالات متحده می‌پردازد و نقد بسیار صریحی را ارائه می‌دهد و از این حیث سریال فرار از زندان یک اثر شش‌دانگ منتقدانه محسوب می‌شود که لایه‌های مختلف سیستم را آلوده تصویر می‌کند.

جدال مایکل با رئوس قدرت در آمریکا و هر تقابلی با این سیستم قدرتمند در کل جهان برای مردم جذاب است و با توجه به اینکه روایت این سریال فوق‌العاده پرتعلیق به‌نگارش درآمده و فیلمنامه منحصر به فردی دارد، حتی مخاطبی را که به‌دنبال یک سریال عامه‌پسندانه است جلب می‌‎کند، اما در ورای این جذابیت‌ها انتقادات گسترده‌ای را علیه دولت آمریکا مطرح می‌کند. دامنه فشارهای نهادهای امنیتی و قضایی آن‌قدر افزایش پیدا می‌کند که اسکوفیلد و همراهانش مجبور می‌شوند از کشور آمریکا خارج شوند و به پاناما بروند و پس از بازگشت به آمریکا تصمیم می‌گیرند به جنگ با «سازمان» بروند و تا انحلال این سیستم فاسد پیش می‌روند. باز هم آمریکا تطهیر می‌شود و شهروندان قهرمانش سیستم را از هر گونه فساد تطهیر می‌کنند و انشعابی با عنوان «سازمان» در آمریکا توسط اسکوفیلد و همراهانش  نابود می‌شود.

اما در فصل پنجم با چند گزاره داستانی تازه و ابتکاری مهم مواجه هستیم. در فصل پنجم، تمام عاقبت‌شناسی شخصیت مایکل که در فصل چهارم که به تراژدی مرگ منجر شده، از بین رفته و این شخصیت دوباره احیا می‌شود. هفت سال از زمانی که مایکل سارا و فرزندش مایک را ترک کرده گذشته است.

در فصل پنجم، مسئله داعش و همکاری آن با «سازمان» سیا مطرح می‌شود. در قسمت نخست درخواهیم یافت مایکل اسکوفیلد همچنان نفس می‌کشد و در زندانی در اوگاجیای یمن با نام کانیل اوتیس، به‌عنوان یکی از وابستگان داعش زندانی شده است.

لینکلن توسط عکسی که برای تی‌بگ ارسال شده از ماجرا مطلع می‌شود و به‌همراه بنجامین فرانکلین به یمن می‌رود، اما مایکل هویت خود و نسبت داشتنش با لینکلن را کتمان می‌کند. ابهامات فراوانی از سوی لینکلن مطرح می‌شود؛ چرا مایکل که به‌عنوان معترض در فصل‌های گذشته مقابل سازمان سیا ایستاد، به ارتش تروریستی داعش پیوسته است و چرا برای آزادی ابورمال یکی از سرکرده‌های داعش تلاش می‌کند؟

در ادامه سریال افشا می‌شود که آزادی خانواده مایکل قطعی نبوده و او از سوی یکی از سران بلندپایه سازمان سیا مورد سوء استفاده قرار گرفته و مجبور شده به‌واسطه همکاری با او، برای در امان ماندن خانواده‌اش به عضویت گروه داعش درآید، سپس به زندان اوگاجیا برود تا ابورمال یکی از اعضای مهم داعش را آزاد کند.

شیوه کار آمریکایی‌ها در افشاگری در مورد سرویس‌های امنیتی‌‌شان همواره از فرمول فرار از زندان تبعیت می‌کند، یعنی فساد، دخالت نظامی و کمک به تروریسم را به بخشی از دستگاه امنیتی و یا افراد منحرف‌شده از سیستم نسبت می‌دهند و همواره فرد را به‌جای جمع متهم می‌کنند.

در فصل پنجم سریال فرار از زندان صورت مسئله کنجکاوبرانگیز و جذاب، همکاری نزدیک داعش و سازمان CIA مطرح می‌شود، اما نویسندگان سریال هوشمندانه کلّیت سازمان را زیر سؤال نمی‌برند.

بحث یک نفوذی با نام مستعار پوسایدون مطرح است که انشعابی به‌نام «وید21» را تشکیل داده و با گروه‌های تروریستی مثل داعش همکاری می‌کند، در واقع پوسایدون، اسکوفیلد را مجبور به آزادی ابورمال سرکرده داعش در یمن می‌کند.

فیلم نیاز به تحلیل پیچیده آن‌چنانی ندارد، چون مصادیق  و نحوه همکاری داعش با سازمان سیا تشریح می‌شود. در فیلم با چند نمای خاص روبه‌رو هستیم که از داخل سازمان سیا، گروه اسکوفیلد را تعقیب می‌کنند و گزارش آن را به‌صورت تلفنی به داعش ارائه می‌دهند، در واقع اتهام همکاری سیا با داعش ثابت می‌شود، اما افرادی که این کار را انجام می‌دهند وابستگان انحرافی سازمان CIA معرفی می‌شوند.

وقتی اصرار می‌کنیم که چرخه نمایش فیلم خارجی باید در سینماها احیا شود و تلویزیون اقدام به پخش چنین سریال‌هایی کند، ریشه‌ این مطالبه را در سریال‌های محبوبی مثل فرار از زندان باید جست‌وجو کرد.

چرا با یک اشتباه تاکتیکی ملودرام زیبای پایتخت را بیهوده به مسیر سوریه و نمایش کاریکاتوری داعش هدایت کردیم؟ وقتی تصویر داعش را در سریال فرار از زندان و نحوه مایکل اسکوفیلد با این هیولای تروریستی را می‌بینیم، ناخواسته مجبور به مقایسه با تصویر داعش در فصل پنجم سریال پایتخت می‌شویم. در جایی که سرداران و دلاورانی واقعی، شجره خبیثه داعش را نابود کردند، چرا سطح مواجهه با داعش را به شخصیت‌های ساده لوحی مانند نقی معمولی  و ارسطو عامل تقلیل دادیم؟ مایکل اسکوفیلد با آن هوش و درایت و توانایی، در یک سطح دراماتیک و اکشن قابل اعتنا، به نبرد داعش می‌رود و پرسش این است که چرا  ارسطو و نقی تقابلی سطحی و آبکی با داعش دارند؟ وقتی سطح مواجهه را به نقی و ارسطو تقلیل دادیم، اذهان عمومی چه تصوری از جنگ سوریه  خواهند داشت؟ پاسخ این سؤال بسیار استراتژیک است، شأن اجل نبرد مدافعان حرم را تقلیل داده‌ایم، چون مردم داعش را در مقابل نقی معمولی و ارسطو عامل پوشالی یافته‌اند و مبارزه با آنان کم‌ارزش جلوه می‌کند.