نقد و رمزگشایی فیلم The Fountain 2006 (چشمه) – پادکست تحلیل اثر اضافه شد!

[box type=”info” align=”” class=”” width=””]

تحلیل جدید بصورت پادکست صوتی اضافه شد (در تاریخ 7 دی 97)

[button color=”red” size=”small” link=”http://www.mediafire.com/file/73msdk0ggzbixjb/199-The_fountain_%2528CinemaGap-Kian-Toktam-13970702%2529.mp3/file” icon=”” target=”true” nofollow=”false”]دانلود پادکست – 59 مگابایت – 1 ساعت و 4 دقیقه [/button]

تریلر The Fountain

قطعه نمونه از اثر

Clint Mansell – First Snow

.

Clint Mansell – Death Is The Road To Awe

[button color=”red” size=”small” link=”f1.discogs.vmusic.ir/dl/Score/Clint%20Mansell%20-%20The%20Fountain%20(2006).zip?hash=EgSOO4sZYgwq89m4PWyFUw&expires=1521937916″ icon=”” target=”true” nofollow=”false”]دانلود آلبوم اثر با کیفیت 320[/button]

[/box]

نقد و بررسی محتوای ظاهری فیلم سینمایی چشمه

فیلم سینمایی سرچشمه محصول 2006 ميلادي در آمریکا، سه داستان موازی درباره خاستگاه، زندگی و فرجام انسان است که در 500 سال گذشته، زمان حال و 500 سال آینده روایت می­‌شود. در این فیلم نقطه اتکا داستان درختی کهنسال است که منشأ خلقت انسان به شمار می­‌آید.

این درخت در هیبتی همانند “درخت جاودانگی در بهشت عدن” در داستان اول دیده می­‌شود. توماس قهرمان داستان اول، شوالیه­‌ای اسپانیايی (با بازی هیو جکمن) است که قصد دارد درخت زندگی را برای ملکه خود بیابد. در داستان دوم درخت حیات درختی عجیب در آفریقاست که دکتر کرئو (با بازی همان هیو جکمن) قصد دارد از شیره آن برای درمان سرطان همسر محبوبش استفاده کند.

در داستان سوم تام (باز هم با بازی “هیو جکمن”) در حبابی افسانه­‌ای که درخت کهنسالی در آن وجود دارد، به سوی سحابی دوردستی در فضا در حرکت است. روح همسر تام در درون درخت است و تام امیدوار است بتواند با رسانیدن درخت به سحابی که در سخنان همسرش از آن تعبیر به بهشت و محل آرامش ارواح انسانها شده است، معشوق زندگی‌اش را به سکون و آرامش برساند.

شاید ما با سه داستان موازی روبه رو هستیم، اما ثابت بودن بازیگران و ارتباطی که در طول داستان بین سه داستان وجود دارد (سکانسی که مرد داخل حباب به داستان شوالیه اسپانیایی وارد می شود) می توان فهمید که با تفاوت زمانی طرف نیستیم. بلکه با تفاوت در ابعاد طرف هستیم. ابعاد سه گانه انسان یعنی جسم، ذهن و روح. داستان شوالیه اسپانیایی بعد ذهن شخصیت اصلی را نشان می دهد. داستان مرد داخل حباب بعد روح او را نشان می دهد. و داستان درمان سرطان بعد جسم او را نشان می دهد.

داستان شوالیه اسپانیایی در مورد طمع ذهنی وی است. طمعی برای یافتن جاودانگی از درخت حیات. که به دلیل نداشتن عرفان و ظرفیت کافی باعث نابود شدن این هدف و خودش می شود. جالب است که درخت حیات در عرفان کابالا، درخت جاودانگی نام دارد و با استفاده از آن می توان جاودانه شد. مضمونی که در این فیلم شاهدش هستیم. البته برای رسیدن به این هدف ظرفیت و خودسازی لازم است که شخصیت اصلی از آن برخوردار نیست.

داستان شوالیه اسپانیایی را همسرش برای او نوشت. این نشان می دهد همسر وی از رویا ها و ذهنیت او آگاه بوده و اینگونه سرنوشتش را برایش تداعی کرده است تا مبادا دچارش شود.

داستان مرد داخل حباب که به سمت سحابی در حال مرگ در حال حرکت است داستان روح وی است. با برش هایی که در طول فیلم خورده می شود مشخص می شود که درخت داخل حباب همان همسر او است. خشک شدن درخت نشانه مرگ اوست. وی می خواند به سحابی برسد تا درخت را که همان همسرش است زنده کند یا شاید هم به آرامش برساند. در عقاید مایا ها بر این اعتقاد بودند که ارواح در این سحابی سکونت دارند. پس او رفته تا روح همسرش را بیابد و وی را در جسم بی جانش قرار دهد تا زنده شود.

در بعد جسم او بعد از مرگ همسرش خطی بر انگشتش خالکوبی کرد. در حباب او خط های زیادی بر روی دستش دارد. این نشان می دهد که از زمان مرگ همسرش تا انتهای فیلم از نظر روحی چقدر به این مرد سخت و طولانی گذشته. در نهایت روح خودش در درخت دمیده می شود و درخت جان می گیرد. چند برداشت می توان داشت. اول آنکه همسرش و او عملا یکی شده اند و مرگ هم نمی تواند این دو را از هم جدا کند. دوم آنکه ادامه دهنده راه همسرش باید باشد. سوم آنکه باید بپذیرد که مرگ بخشی از زندگی است و چرخه حیات بعدی با مرگ دیگر افراد رقم می خورد. چهارم آنکه او نیز مانند همسرش با فلسفه مرگ کنار آمد و توانست به کمالی برسد که درخت حیات را جانی دوباره بخشد. هر چهارتا محتمل هستند و حتی می توانند همگی با هم برداشت شوند.

داستان اصلی داستان دکتری است که سعی در درمان مرگ دارد. محرکه اش هم همسرش است. اما اتفاقاتی که در عالم روح و ذهن برایش رخ می دهد باعث می شود از این اندیشه دست بردارد. در نهایت نیز با کاشت دانه ای در بالای قبر همسرش اظهار می کند که هم عقیده و همسو با همسرش شده است. اتفاقات روحی و ذهنی که همسرش تداعی گر آنها بود و این زمینه را برایش فراهم کرده بود باعث این تغییر در درون تامی می شود.

نقد و بررسی محتوای باطنی فیلم سینمایی چشمه

آثاری چون Avatar جیمز کامرون، The Fountain آرنوفسکی، A Monster Calls و حتی The Tree of Life مالیک در واقع تبلیغی برای عرفان شرک آمیز کابالا (با محوریت درخت کابالا یا همان سفیروت) می باشند، تحلیل هر یک از این فیلم ها را می توانید در آی‌نقد بخوانید.

در رابطه با فیلم Fountain یکی از مفاهیمی که در جریان­‌های دینی و شبه­‌دینی مختلف جایگاه ویژه دارد، مفهوم درخت است. در قرآن کریم نیز بارها به این مفهوم اشاره شده است. درخت در لسان قرآن، گاه برای تمثیل انگاره توحید و انگاره شرک در تعابیری همچون شجره طیبه[1] و شجره خبیثه[2] و گاه در توصیف توحید عمومی خلقت با تعابیری همچون «النجم و الشجر یسجدان»[3] مورد استفاده قرار گرفته ­است. در روایت نبوت حضرت موسی علیه السلام نیز ذکر شده که خداوند از ورای درختی با این پیامبر الهی سخن گفت[4].

در داستان هبوط آدم علیه السلام از بهشت نیز قرآن کریم ذکر می­‌فرماید که شیطان با وسوسه “درخت جاودانگی” او را فریفت[5]. اما هیچ یک از توصیفاتی که در قرآن از پدیده ­هایی همچون درخت، سنگ ( همچون: منها لما یهبط من خشیة الله)، خوراکی­‌ها (همچون: زیتون، عسل، انجیر و …)، حیوانات (همچون: سگ اصحاب کهف، هدهد و مورچه سلیمان، شتر صالح، پرندگان ابابیل و…) و سایر پدیده­‌های طبیعی (آتش، کوه، دریا، بادها، ماه، ستارگان، شهاب­‌ها، خورشید و..) موجود است، به معنای تقدس­‌بخشیِ متافیزیکی به این امور نیست. بلکه همه آنها از آن جهت که بخشی از خلقت شگرف خداوند و جلوه­ای از زیبایی و حکمت و رحمت و عظمت او هستند، قابل توجه­ند.

هیچ یک از تعابیر قرآن درباره این پدیده ­ها را نمی­توان توجیهی برای بزرگداشت و تقدس­ بخشی خرافی به بخش­های طبیعت دانست. تقدس مکان­ها و اشیاء مادی همواره بالعرض و به اعتبار حقیقتی متافیزیکی و متعالی بوده است که با آن شیء نسبت دارد. برای مثال تقدس تربت کربلا بواسطه ارتباط این خاک با وجود مقدس سیدالشهداء و واقعه عاشوراست نه ویژگی باطنی ­ای که “زمین” واجد آن است.

در خصوص عنصر طبیعی “آب” خداوند در قرآن کریم تعبیری به کار برده است که در خصوص هیچ عنصر مادی ذکر نشده است (جعلنا من الماء کل شیء حی)؛ با این حال این تعبیر سبب تقدسی خرافی برای آب در میان مسلمانان نشده است و هر چند باران و آب همواره “نشانه رحمت خداوند” دانسته شده ولی هیچ گروه و فرقه ­ای به “واسطه میان زمین و آسمان” (عالم جسمانی و ملکوت) بودن آب قائل نشده است.

با این حال درخت در کابالا و فرقه­‌های پاگانیستی جایگاهی مقدس و متافیزیکی دارد. تمام هستی­‌شناسی آیین کابالا و اسطوره‌شناسی یهود به‌صورت سمبلیک در درخت‌واره‌ای با نام “درخت حیات” معرفی می‌شود. درخت حیات[6]، درخت دانش[7]، درخت مرگ[8]، درخت ارواح[9] و درخت کیهانی[10] از جمله استعاره­‌هایی هستند که با تکیه بر مفهوم درخت، در آموزه­‌های کابالیستی برای توصیف جهان خلقت مورد استفاده قرار گرفته­‌اند.

با این حال جایگاه مقدس و حلقه آسمان و زمین بودن درخت در آیین کابالا تنها به معانی استعاره­‌ای  آن محدود نمی­‌شود. در آیین کابالا درخت زمینی نه به عنوان جلوه‌ای از خلقت خداوند بلکه به عنوان واسطه‌ای میان عالم بالا و عالم جسمانی و حلقه‌ای میان عالم ملکوت و عالم ناسوت مورد توجه است. این اعتقاد عمیق عمدتاً بر اساس کشف و شهود و اظهارات بزرگان عرفا کابالا صورت­‌بندی شده است و کمتر به ارائه دستمایه­‌های کلامی برای توجیه آن پرداخت شده است.

خاخام “اسحاق بن سیلمان لوریا” مشهور به “اسحاق لوریا”[11] که به عنوان پدر کابالای امروزی شناخته می­‌شود، از جمله کسانی بود که به حلقه واسط بودن درخت میان عالم ملکوت و عالم جسمانیات اعتقاد داشت. او درختان را جایگاه آرام‌گرفتن نفوس انسانی پس از مرگ می­‌دانست. در شرح احوالات او آمده است که وی به “بهار” توجه خاص داشت و در ماه “نیسان[12]” هنگام شکوفه‌زدن درختان به انجام اعمال عبادی خاص در مقابل درختان اقدام می­‌نمود. او اعتقاد داشت با این اعمال به روح سرگشته کسانی که در درختان هستند یاری می­‌رساند تا به جای سقوط به مراتب پایین­‌تر، به سوی تعالی بالا بروند. به گفته کابالیست­‌ها سنت “لوریا” این بود که شاگردانش را به میان درختان و طبیعت ببرد و در آنجا به آنها آموزش دهد.

به گفته شاگردانش در یکی از این روزها لوریا چشمان خود را باز می­‌کند و درختان را نفوس انسانی با روح­‌های بی‌شمار می­‌بیند. لوریا از نفوس مردگان می­‌پرسد شما چرا اینجا (در درختان) توقف کرده­‌اید؟ نفوس پاسخ می­‌دهند این به دلیل آن است که در زمان حیات تبه­کار نبودیم. ما تو را می­‌شناسیم و می­‌دانیم می­‌توانی به ما کمک کنی. لوریا نیز قول می­‌دهد کمک کند از برزخ درخت رها شده و بالا بروند. شاگردانش لوریا را در حال گفت‌وگو می­‌دیدند در حالی که تنها او بود که سخن می­‌گفت و روح درختان از دید شاگردان پنهان بودند. شاگردان بعدها از او پرسیدند تو با چه کسانی سخن می­‌گفتی و لوریا پاسخ داد: اگر می­‌توانستید آنها را ببینید، از اینکه چه جمعیتی از ارواح در درختان هستند، حیرت­‌زده می­‌شدید[13].

اولین اشارات در خصوص اینچنین جایگاهی برای درخت در آثار “موشه لئونی” نویسنده کتاب مشهور زوهار[14] به چشم می‌خورد. او در کتاب هانفش هاهاخامه (النفس الحکیمه) از این ویژگی و جایگاه درخت برای توضیح جهان کابالا در تمثیل درخت زندگی استفاده می­‌نماید.

در آموزه­‌های کابالا درختان نه‌تنها جایگاه نفوس و ارواح انسانی هستند بلکه خودشان نیز نفس مجرده دارند. این عقیده در شرح احوال خاخام ناخمان برسلاوی[15] توضیح داده شده است. او روزی در سفر، برای اقامت شب مسافرخانه چوبی را برمی­‌گزیند. خاخام ناخمن در دل شب با صدای بلند شروع به گریه می­‌کند به نحوی که صاحب مسافرخانه و همراهان خاخام متوجه حالت غیرعادی او می­شوند. همگی گرد او می­‌آیند تا علت را جویا شوند. خاخام قبل از هر سخنی کتابی را بیرون می­‌آورد و با چشمان بسته آن را باز می­‌کند و سپس جمله نوشته‌شده در صفحه را می­‌خواند: «قطع‌کردن درخت پیش از موعد، همانند کشتن یک نفس است.» خاخام از صاحب مسافرخانه سؤال می­‌کند آیا چوب دیوارهای مسافرخانه از درختانی است که پیش از موعد قطع شده است؟ صاحب مسافرخانه تأیید می­‌کند. خاخام توضیح می­‌دهد: من در مکاشفه­‌ام با بدن کسانی که کشته شده بودند احاطه شده بودم. بسیار ترسیده بودم. حالا می­‌دانم آنها روح درختان بودند که برای من گریه می­‌کردند.

اسحاق لوریا پدر عرفان کابالا، حلقه واسط میان آسمان و زمین‌بودن را با دلیل دیگری نیز توضیح می­‌دهد؛ طبق اسطوره­‌شناسی کابالا و یهود، در بهشت عدن در آسمان هفتم درختی به نام درخت زندگی[16] وجود دارد که ارواح از آن تولید می­‌شوند. ارواح تولیدشده در گنج‌ه­ايی به نام گوف[17] یا بدن سقوط می­‌کنند و در آنجا منتظر نزول به زمین و تولد می­‌مانند.

اسحاق لوریا توضیح می­‌دهد که حلقه واسط درخت زندگی در آسمان هفتم و تولد نوزاد زمین درختان هستند. ارواح به‌تدریج از آسمان بر درختان نزول می­‌کنند و درختان همانند یک گهواره واسط ارواح را تا زمان تولد نگه می­‌دارند[18]. لوریا همچنین معتقد است از میان حیوانات گنجشک این نزول را به‌خوبی حس می­‌کند و می­‌تواند پایین‌آمدن ارواح را بر روی درختان مشاهده کند. او دلیل آواز غوغاگونه گنجشکان را همین ادراک ارواح می­‌داند[19].

رابطه ارواح با درختان در آموزه­‌های پاگانیستی اروپای کهن پیش از مسیحیت نیز وجود داشته است.  پرستش درخت بلوط یکی از آموزه­‌های پاگان‌های ژرمن بود. در زمان فراگیرشدن مسیحیت برخی از این آموزه­‌های خرافی با شکل‌های تغییریافته به‌تدریج وارد مسیحیت شد و در مناسکی همچون برپایی درخت کریسمس در روزهایی پایانی سال و زمان منتسب به تولد عیسی مسیح، خود را به‌خوبی نشان داد[20].

در مدارس نوین کابالا به هنرجوها گفته می­‌شود کابالا یک درخت است که با بالا رفتن از شاخه های آن می­‌توانید به مقامی نزدیک به خدا و شبیه به خدا برسید. در عرفان کابالا رسیدن انسان به خدا به معنای فنای فی‌الله نیست بلکه به معنای رسیدن به مقام خدایی است. در این سیستم معنوی، فرد سالک قرار نیست فانی در خداوند گردد و هستی خود را در مقابل هستی لایزال خداوند ناچیز و نامقدار ببیند. بلکه قرار است خود را به اندازه خداوند و در جایگاهی خدایی درک کند. در واقع از منظر کابالا انسان در مقام خداوند عبد و بنده نیست بلکه مخلوقی است که می­‌تواند به خدایی برسد. از این رو انسان و خدا در این منظومه عجیب، در واقع دو روی یک سکه هستند.

این جایگاه ویژه طبیعت شناختی و معناگرا برای درخت و نسبت آن با آفرینش انسان در محصولات رسانه‌­ای وابسته به کانون‌های کابالیستی، با گستردگی، عمق و تنوع بسیاری مورد تبلیغ و تأکید قرار گرفته­ است. جای‌جای و بند بند سناریو این فیلم با عقاید و آموزه­‌های اساتید کابالا از اسحاق لوریا تا موشه لئونی تطبیق تام دارد.

فیلم سینمایی آواتار محصول 2009 ميلادي در آمریکا که پرفروش­‌ترین فیلم تاریخ نام گرفت نیز داستان خود را حول محور درختی مقدس به نام درخت ارواح روایت می­‌کند. این درخت محل تجمع ارواح گذشتگان است و با عالم بالا و وجود مقدس الهه ایوا در ارتباط است. همین درخت سرنوشت قوم ناوی را پس از نیایش جک سالی در پای درخت، رقم می­‌زند و آنها را بر دشمن مهاجم پیروز می­‌گرداند.

فیلم درخت زندگی[23] محصول 2011 ميلادي در آمریکا و برنده نخل طلایی کن 2011 ميلادي نیز از جمله آثاری است که با الهام از آموزه­‌های کابالا، در قالب تمثیل درخت حیات سعی دارد باطن زندگی و حیات انسان را بر اساس آنچه در تورات و بویژه سفر پیدایش آمده است، تبیین نماید.

 

در آخر بد نیست نگاهی به این مقاله و نظرات کاربران آن بیندازید.

کامل شده توسط #حسین_عبداللهی_کرمانی