نقد و بررسی انیمه بل (Belle)؛ بروز انسانیت در دنیای ماشینی

انیمه سینمایی بل در دنیایی رخ می دهد که یک شبکه مجازی به اسم U در آن برنامه ریزی شده و افراد می‌توانند به تبادل اطلاعات در آن بپردازند. این انیمه از داستان مشهور دیو و دلبر الهام گرفته شده. هم نام مجازی شخصیت اصلی انیمه همانند شخصیت اصلی داستان دیو و دلبر، بل است و هم ظاهر رابطه ای که بل با اژدها برقرار می کند. در عین حال در گذشته و در انیمه جنگ های تابستانی شاهد بوده ایم که چنین دنیای مجازی (با نام oz) برنامه ریزی شده و مردم در آن به تبادل اطلاعات و کارهای دیگر می پردازند.

بررسی فرم انیمه بل

انیماتوری و نقاشی این انیمه مانند انیمه های فرزندان گرگ، دختری که در زمان پرش می کرد، جنگ های تابستانی و… است. به غیر از چند سکانس محدود گرافیک چندان چشم‌نوازی ندارد اما ایرادات گرافیکی و جلوه ای هم بهش وارد نیست. یک سبک انیماتوری معمولی و قابل قبول.

فیلمنامه انیمه بل یک فیلمنامه کامل است که می داند قصد دارد از کجا شروع کند و به کجا ختم شود. کارگردان توانسته نقطه عطف و اوج را در بهترین جای ممکن جای دهد. احساسی ترین نقطه داستان همان نقطه اوج داستان یا آوازخواندن بل در شرایط افشا شدن هویتش است. نقطه عطف آنجایی است که بل تصمیم می‌گیرد به اژدها کمک کند. دقیقا پس از آنکه کنسرتش خراب می شود. کمی دقت کنید. خاص ترین سکانس ها در فیلمنامه به انسانیت اختصاص یافته اند. انیمه بل در خاص ترین نقاط داستان به انسانیت ارج می نهد و آن را بروز می دهد. چیزی که هم در دنیای امروز کم رنگ شده و هم در دنیای انیمه بل.

انیمه بل در انتهای داستان غیر منطقی عمل کرد. نبرد نهایی با شخصیت منفی که بخشی از اوج داستان و به یاد ماندنی ترین سکانس های داستان است خیلی منطقی نیست و الکی الکی قضیه فیصله می یابد. در سکانسی که بل دو برادر را پیدا می کند، پدرشان به دنبال آنها می آید و شروع به کتک زدن بچه ها و بل میکند. حتی صورت بل را به شدت زخمی می‌کند. اما وقتی که چهره مصمم بل را می بیند می ترسد و فرار می کند. در سینمای شرق نشان دادن اراده به صورت خوف آور و شراره های سیاه و رنگی زیاد به چشم می‌آید. این شیوه می خواهد ملموس تر اراده شخصیت را حتی در صورت داشتن ضعف نشان دهد. همین طراحی اراده به شکل شراره، باعث می شود گاهی شخصیت های انیمه ترس یا واهمه ای نسبت به طرف مقابل پیدا کنند. در اینجا نیز پدر دو برادر از اراده بل می ترسد و پا به فرار می گذارد. اما ما با یک انیمه واقع‌گرا طرف هستیم نه فانتزی. اینگونه عکس العمل نشان دادن پدر دو برادر هیچ منطق و جذابیتی در این سکانس ندارد. نویسنده فقط به شکلی این سکانس را سر هم آورده.

در سکانس های پایانی و اوج داستان، نویسنده باید بهترین و جذاب ترین سکانس خود را خلق کند. چون این بخش است که به یاد مخاطب می ماند. از انیمه بل که در چند پلان قبل و در هنگام افشا هویت بل به شدت زیبا عمل کرده بود انتظار بیشتری می رفت.

انیمه بل از نظر روایت داستان ریتم آهسته ای دارد و به غیر از چند سکانس از انیمیشن و فیلمنامه قابل قبولی بهره می برد. اما اینها لیاقت چنین استقبالی را از منتقدان ندارد. پس با نقد محتوای این انیمه با ما همراه باشید تا ببینیم چه چیزی باعث دیدگاه مثبت منتقدان شده است.

بررسی محتوای انیمه بل

فضای مجازی فرصت است یا تهدید؟

بر اساس این فیلم فضای مجازی بیشتر می تواند یک تهدید باشد و در موارد محدود یک فرصت معرفی می‌شود. با اینکه فیلم مانور اصلی اش را هم روی همین فرصت می گذارد و تهدید کمتر نشان داده می شود. اگر دقت کنید می‌بینید که در اکثر اوقات کامنت ها، نظرات و حرف های منفی از دهن آواتارهای فضای مجازی بیرون میاد. مثلا بل یک خواننده محبوب در دنیای U هستش اما اوایل موقع آواز خواندن به او زیاد توهین شد. اوایل ورود آواتار بل وضعیت طوری بود که دلش میخواست حتی از این فضا هم خارج بشود. او بدون کمک دوستش نمی توانست در این فضا خودش رو بالا بکشد و تمامش هم به خاطر عملکرد منفی کاربران مجازی بود.

فضای مجازی شاید در این انیمه باعث و بانی نجات بل نشان داده می شود و باعث پیشرفت بل می شود، اما در کل بیشتر فضای ناموزون این فضا را می بینیم. حتی در آخر هم حضور فعال بل در واقعیت باعث شد زندگی اش از حالت گوشه گیری خارج شود و با اطرافیانش و مخصوصاً پدرش رابطه اش را قوی تر کند.

فضای مجازی هم می تواند فرصت باشد و هم تهدید. بستگی به جو حاکم و نوع استفاده کاربران دارد. بل می خواهد از دنیای واقعی فرار کند به همین دلیل به سراغ دنیای مجازی می رود. پس برای او فضای مجازی یک جبهه برای عقب نشینی است. در کنار این نوع استفاده از فضای مجازی، کاربران و نگهبانان این فضا هم از نظر فکری و رفتاری دارای نقاط ضعف زیادی هستند. برای مثال نظرات منفی و تهمت زدن ها در این فضا بسیار زیاد است. یا در سکانسی که بل با دو برادر ارتباط برقرار کرده، دو نفر دیگر هم به آن تماس وارد می‌شوند. اما به جای کمک کردن به چشم تفریح و خوش گذرانی به این اتفاق نگاه می کنند.

پس با توجه به کاری که بل قرار است در این شبکه مجازی انجام دهد، او بیشتر با یک تهدید مواجه است تا یک فرصت. اما دوست او وارد ماجرا می شود و با کمک کردن به بل کاری می کند که در این شبکه مجازی خودی نشان دهد. همین باعث می شود که یک تهدید به فرصت تبدیل شود و راهی را برای نجات دو نفر دیگر(اژدها و برادرش) باز کند.

تعداد بالایی از تهدید های شبکه مجازی U که نمادی از شبکه های مجازی امروزی است، بخاطر کاربران این شبکه است. دنیای ماشینی و شیوه زندگی مدرن انسانیت را به حاشیه برده. مردم در فضای واقعی هم خیلی مشوق و کمک کننده به یکدیگر نیستند، چه برسد به فضای مجازی. انسانیت یکی از اصلی ترین محور های انیمه بل است و ظهور آن را در خود شخصیت بل می بینیم. اینکه بدون چشم داشتی و با نهایت ادب، احترام و با رفتار مناسب به نجات دو نفر دیگر می رود. این انسانیت با پر رنگ تر شدن در نقاط اوج و عطف انیمه، به ما می فهماند که هدف اصلی سازنده در انیمه بل همین بروز انسانیت در جامعه ماشینی است. جامعه ای که در دنیای واقعی تمامی رفتارش به صورت رباتیک برنامه ریزی شده و خود واقعی و عقده ای‌اش را در دنیای مجازی بروز می‌دهد. جایی که کسی او را نمی شناسد.

پیشنهاد این انیمه بل برای حل مشکلات چیست؟

همدردی و دغدغه مندی. این اصلی ترین راه حلی است که این انیمه برای مشکلات نشان می دهد. این انیمه می گوید اگر شما توانایی کمک کردن به یک فرد را دارید، به هر شیوه ای که می توانید به او کمک کنید. حتی اگر از شما کمک نخواسته باشد. چون خواه یا ناخواه او به کمک شما احتیاج دارد. در این انیمه با کمک‌های رایانه‌ای و انگیزشی توسط دوست بل، به بل کمک می شود و بل هم با رفتن پیش دو برادر به آنها کمک می‌کند. پس هر کمکی می تواند زمینه اتفاقات خوب دیگر را نیز فراهم کند.

جامعه ژاپن نمادی از دنیای مدرن و ماشینی

در انیمه بل جامعه ژاپن از نظر فرهنگی به شدت فقیر جلوه می کند. مادر بل از فرزند خود گذشت تا یک بچه دیگر را نجات دهد. این فداکاری قابل تقدیر و ستایش است. اما مردم نسبت به این اتفاق واکنش افتضاحی دارد. آنها مادر بل را با آنکه یک کودک را با از دست دادن جان خود نجات داده، یک دیوانه خطاب می کنند. آنها می گویند چون فرزند خود را رها کرده و جانش را از دست داده یک احمق بوده. این بخش از داستان انیمه بل به خوبی نشان می دهد که در این کشور(شاید نمادی از دنیا) انسانیت جایی ندارد که هیچ، بلکه کسانی هم که انسان بودن را محور زندگی خود قرار می دهند مورد شماتت قرار می گیرند.

پدر دو برادر که یکی از آنها آواتار اژدها است، هر گونه که دلش بخواهد با فرزندانش رفتار می کند. او تمام آنها را با این جمله “من خرج مدرسه و غذایت را می دهم” توجیه می کند. یعنی پول هر چیزی را توجیه می‌کند و اجازه هر کاری را می دهد. اطرافیان این خانواده و جامعه نیز آنقدر بی خیال هستند که دو کودک مدتهاست که تحت سرپرستی نامطلوب هستند، اما کسی فکری اساسی برای حل شدن مشکل نمی‌کند.

مردم چه در دنیای واقعی و چه مجازی هیچگاه امید بخش نیستند. هیچگاه تشویق کننده به کاری نیستند. هیچگاه دست از تهمت زدن و غیبت کردن برنمی دارند. دنیای آنها هم در مجازی و هم در حقیقی، زیبا و پر رنگ و لعاب است. ولی روحی ندارد.

تمام اینها نشان دهنده فقر فرهنگی این کشور است. این فقر فرهنگی باعث شده که انسانیت روز به روز کم رنگ تر شود. سازنده دل را به دریا زده و به خوبی یک جامعه بی روح ماشینی را به تصویر کشیده. در دل این دریای انسان های ماشینی، چند نفر پیدا می شوند که قدمی در مسیر انسانیت بر می دارند. همین باعث می شود که این انیمه مورد تقدیر قرار بگیرد.

تحول شخصیت اصلی انیمه بل

بل مادر خودش را الگوی زندگی و رفتارش قرار داد. او آواتارش را فدا کرد و هویتش را افشا کرد. این کار را کرد تا بتواند به دونفر کمک کند. گذشتن از خود برای کمک به دیگران. از خود گذشتگی یا فداکاری. هر آنچه دوست دارید نامش را بگذارید اما راه حل جنگیدن با مدرنیته و ماشینیسم همین است. همین کار است که دو نفر را نجات می‌دهد و حتی باعث می شود بل که گوشه گیر و تنها بود حالا ارتباطش را با اطرافیانش از نو بسازد. جامعه ماشینی جامعه ای است که درکی از دیگران ندارد و فقط به سمت اهداف خود پیش می رود. حتی با له کردن دیگران. بل نیز درگیر همین مشکل بود که افسرده شده بود و از ادامه دادن نا امید بود. حال با این کار می توان از جامعه ماشینی جدا شد و کمی انسان بود.

چگونه می توان مشهور شد؟

یکی از محورهای اساسی انیمیشن های امروزی معرفی کردن آواز خواندن و رقصیدن برای کسب شهرت محبوبیت و راه حلی برای فرار از مشکلات است. عملاً به جای اینکه راه حل درست مبارزه با مشکلات را به نوجوانان معرفی کنند راه حل های فرار از مشکلات را به نوجوانان معرفی می کنند. در عین حال گاهی بل را با لباسی قرمز خاص می بینیم. این نوع لباس و این رنگ در سینما می تواند نمادی از هوس هم باشد. پس به صورت زیر پوستی این موضوع هم می تواند گفته شود که تا پاکدامنی تان را کنار نگذارید نمی توانید به یک شخصیت مشهور و محبوب تبدیل شوید. نا گفته نماند که خود انیمه بل نیز کمی این شیوه را مورد انتقاد قرار می دهد. پس از آشنایی بل با اژدها، او مسیر دیگری را انتخاب می کند و متحول می شود. حالا او فقط یک فراری از زندگی اش نیست. بلکه می تواند انسانیت درونش را بیابد و خود و دیگران را نجات دهد.

یک طراحی جالب

به عکس های زیر دقت کنید:

در ادبیات ژاپنی خط قرمز نمادی از سرنوشت،دایره های نورانی نمادی از روح یا انرژی زندگی و نهنگ نمادی از آشوب‌ها و معضلات درونی افراد است. در اینجا می بینیم که بل با اعتماد به نفس باعث می شود روح های خفته مردم و انسانیت درون آنها را بیدار کند و اینگونه با آشوب های درونی و سرنوشت بی رحم مقابله کند. البته شاید این جا منظور مقابله با سرنوشت نبوده باشد بلکه این سرنوشت است که باعث چنین اقدامی ازطرف بل می‌شود. او بر نهنگ که نمادی از معضلات است سوار می شود و اجازه نمی‌دهد نهنگ بر او سوار شود.

بل قبلا در مواجهه با اژدها در قصر او این نور را در خود کشف کرده بود. نوری که هیچ کس در خود ندیده بود. پس چه کسی بهتر از اوست برای رهبری این اتفاق؟ در اینجا بل اول خودسازی می کند و سپس به دنبال اصلاح جامعه می رود.

همچنین ساختمان هایی را نیز به شکل وارونه می بینم که نمادی از بر هم زدن سیستم منظم شهری و ماشینیسم است. انیمه بل سعی دارد زندگی ماشینی را مانع بروز انسانیت جلوه دهد. زمانی که این سیستم بر هم می خورد انسانیت بروز داده می‌شود.

این اقدام توسط آواز خواندن و موسیقی صورت می گیرد. خود موسیقی به غذای روح و ذهن معروف است. پس یک همخوانی منطقی دیگر را در این سکانس شاهد هستیم. با استفاده از رسانه به عنوان غذای روح و ذهن می توان روح خفته جامعه بشری را زنده کرد. بشریت به خودی خود تغییر نمی کند و صرفا نمی‌توان به استناد به وجدان از بشریت انتظار داشت که خود را در مسیر درست قرار دهد. به طور خلاصه همه مثل بل نیستند پس برای اصلاح به یک الگو و رهبر نیاز دارد.

اما اینکه بالاخره آواز خواندن یک زن در ادبیات سینمای شرق و غرب گاهی اوقات به معنای هوس است و بعضا لباس های بل نیز همسو با همین مفهوم هستند، در این انیمه می توانیم شاهد این مفهوم منفی هم باشیم.

نتیجه گیری از محتوای انیمه بل

انیمه بل قصد دارد با نشان دادن از خودگذشتگی، فداکاری، دغدغه مندی و همدردی راهکاری برای خروج از جامعه ماشینی ارائه دهد. در عین حال به انسانیت و کرامت انسانی نیز بها می دهد. اما دو نکته کوچک اما قابل توجه دیگر نیز دارد.

1- اگر نمی توانی حرف های مثبت و خوشبینانه بزنی سعی کن کلا صحبت نکنی.

2- حرف تنها کافی نیست. باید با عمل همراه باشد.

همچنین انیمه بل راه و روش چند انیمه دیگر را در انتقاد از سیستم آنارشیسمی(عدم وجود قانون و اتکا به وجدان فردی) مخصوصا در فضای مجازی و پوزیتویستی (نظام منظم و ماشینی) به پیش گرفته است.

با تشکر از همکاری Angeltina