نقد و بررسی انیمیشن فرار مرغی (chicken run)؛ استعاره سازی قوی رسانه یهود

انیمیشن فرار مرغی یکی از پر رفرنس ترین آثار انیمیشنی به جنگ جهانی دوم و یهودیان هست. این انیمیشن روایت گر آزد ای خواهی مرغ‌هایی است که در مرغداری نگه‌داری می‌شوند و قصد فرار از مرغ داری را دارند. علاوه بر مطالعه مقاله می توانید از ویدئوی زیر نقد و بررسی این انیمیشن را دنبال کنید:

شمایل مرغداری

مرغداری به شکل زندان‌ها و اردوگاه‌های آلمان نازی طراحی‌شده. لانه‌های یک‌شکل، منظم، گشت زنی‌ها، تختخواب‌های دوطبقه همراه با حصار و سیم خار دارد. حتی نورافکن‌هایی روی مرغداری نظارت دارند که عیناً فضای زندان را تداعی می‌کنند و ما حتی شاهد سلول انفرادی و غلو زنجیر هم هستیم. همه این‌ها برای یک مرغداری ساده زیاد از حد اغراق‌آمیز هستند و به ما می‌فهماند منظور تولیدکنندگان چیزی فراتر از یک داستان فرار مرغی ساده برای کودکان است.

شخصیت‌های مهم فرار مرغی

شخصیت جینجر یک آزادی‌خواه است و می‌خواهد از مرغداری فرار کند و بقیه را هم نجات دهد. او یک کلاه همانند کلاه یهودیان به سر دارد و معنای اسمش نیز جالب است. جینجر یعنی فعال و پویا، کسی که همه را به فعالیت و جنب‌وجوش وا‌می‌دارد. در کنار جینجر دو شخصیت مهم دیگر به اسم راکی و پاولر داریم. پاولر چهره‌ای پیر و مسن و رفتاری شبیه رفتار اشراف‌زاده‌های بریتانیایی دارد. او حتی پرچم انگلیس را هم در اتاقش دارد. راکی، با اسم مشهور آمریکایی برگرفته‌شده از فیلم راکی، با فریاد آزادی و به معنای واقعی کلمه یک عیاش و قالتاق است. او حتی پرچم آمریکا را هم بر دوش دارد. این سه شخصیت مهم بین مرغ‌ها تماماً نمادگذاری شده هستند به‌طوری‌که ما بفهمیم هرکدام نماد چه هستند.

صاحب مرغداری یک زن است که انواع المان‌های نازی روی او پیاده‌سازی شده. مثل چکمه‌های نظامی، لباس سرخ و طراحی داخل اتاق او. خدمتکار او عین سربازهای نازی و مردم آلمان طراحی‌شده. لباسی که می‌پوشد و حتی مدل مویی که دارد یادآور انواع فیلم‌های جنگی هستند که سربازان آلمانی را به این شکل به تصویر کشیده‌اند.

رفرنس‌های فرار مرغی به فیلم‌های مهم در مورد اسارت یهودیان

در انیمیشن فرار مرغی به فیلم مشهور فرار بزرگ رفرنس داده می‌شود. همان اوایل داستان که جینجر در حال حفر تونل با یک قاشق است. جلسات مرغ‌ها در لانه شماره 17 برگزار می‌شود که این هم رفرنس به فیلم بازداشتگاه شماره 17 دارد؛ یعنی فیلم به هر وسیله‌ای در حال ابراز این مسئله است که دارد در مورد قوم یهود با ظاهر مرغ‌ها صحبت می‌کند و خانم صاحب مرغداری همان آلمان نازی است.

شباهت سیر داستان قوم یهود و مرغ‌ها

مرغ‌ها در مرغداری به کار اجباری و سخت مشغول هستند و باید تخم بگذارند. این مسئله اشاره به اردوگاه‌های کار آلمان نازی دارد. هرکسی هم که تخم نگذارد و سود ده نباشد اعدام می‌شود. جینجر در تلاش است تا سایر مرغ‌ها را به فرار و مبارزه وادار کند. برای این کار وعده سرزمین موعود را می‌دهد.

 سرزمین موعودی که روی یک برچسب در انیمیشن به تصویر درآمده دارای واژه پارادایس یا همان بهشت است، از طرفی طلوع خورشید به معنای شرقی بودن جغرافیایی این سرزمین موعود است، همچنین شاهد میوه‌ای شبیه زیتون گوشه تصویر هم هستیم و در وسط تصویر درختان زیتون را می‌بینیم. این یعنی سرزمین موعود یهود فلسطین است.

یهودیان بااینکه ظلم را نسبت به خود می‌بینند اما این ظلم را پذیرفته‌اند و برخلاف جینجر علاقه‌ای به رفتن به سرزمین موعود ندارند. تا اینکه مسئله هلو کاست و دستگاه پیراشکی پزی پیش می‌آید. دستگاهی که قرار است مرغ‌ها را به پیراشکی تبدیل کند. جمله جالبی در اینجا گفته می‌شود: مرغ می‌ره داخل، پیراشکی میاد بیرون!

راکی و جینجر وارد دستگاه می‌شوند و در این بخش فضاسازی داخل دستگاه را می‌بینیم که عین کوره‌های آدم سوزی هست؛ یعنی دستگاه با توصیفاتی که از آن شاهد هستیم و فضاسازی که برای ما نشان می‌دهد استعاره قوی از هلوکاست است. پس از فرار جینجر و راکی از دستگاه و افشای وجود دستگاه و برنامه صاحب مرغداری، همگی با جینجر همراه می‌شوند و تصمیم قوی برای فرار و مبارزه می‌گیرند.

با کمک راکی (آمریکا) و پاولر (انگلیس) و خود یهودیان مبارزه و فرار نهایی به ثمر می‌نشیند و مرغ‌ها پس از شکست دادن صاحب مرغداری و نابود کردن دستگاه پیراشکی فرار می‌کنند. جالب است که نابودی دستگاه شباهت فراوانی به انفجار اتمی دارد و خرابه‌ای که از مرغداری باقی می‌ماند شباهت زیادی با خرابه‌های جنگ جهانی دارد. علاوه بر اینکه سازنده بمب اتم یعنی اوپنهایمر یک یهودی بود، این سکانس به معنای این است که جنگ جهانی دوم با این رخداد اتمی پایان خوشی برای یهود داشت چون باعث نابودی دشمنانشان شد و در پی آن یهودیان به سرزمین موعود رسیدند.

سرزمین موعود مرغ‌ها هم نمادین و جالب کارشده. حالت جزیره‌ای و بین دو رود دارد که یادآور آرمان روی پرچم رژیم صهیونیستی یعنی مالکیت تمام اراضی بین نیل تا فرات است. همچنین در آنجا راحت و آزاد هستند و در حال تربیت نسل جدید. جلوی جزیره یک تابلو وجود دارد که می‌گوید “منطقه حفاظت‌شده پرندگان” اما روی واژه پرندگان ضربدر زده‌شده و جای آن نوشته‌شده “مرغ‌ها”یعنی این بهشت موعود مختص یک قوم خاص یعنی یهودیان است نه هیچ نژاد دیگری.

در ادامه تابلو نیز واژه keep out نوشته‌شده که منع صریح ورود سایر نژادها به جزیره را می‌رساند. یعنی چون یهودی‌ها ظلم و جور زیادی را تحمل کرده‌اند حق‌دارند تا در این جزیره سکونت داشته باشند. جالب است که اصلاً حرفی از ساکنان پیشین این جزیره به میان نمی‌آید. گویا اینجا خالی از سکنه بوده. گرچه می‌دانیم فلسطین یک کشور رسمی بوده و مردمان بسیاری در زمان غصب آن در آنجا زندگی می‌کرده‌اند.

نتیجه‌گیری

انیمیشن فرار مرغی یک انیمیشن در راستای مظلوم‌نمایی قوم یهود در بازه جنگ جهانی دوم است. به این هدف هم رسیده و با داستان‌سرایی و فضاسازی عالی خود به‌خوبی توانسته روایت موردنظر خود را به مخاطب ارائه دهد. هدف از ساخت چنین آثاری دو چیز است. اول اینکه قوم رنج‌دیده و مظلومی را نشان دهند که حق دارد برای آنچه می‌خواهد تلاش کند تا به آن برسد. دوم اینکه در این راستا باید بجنگد و با مبارزه به اهداف خود برسد.

گرچه در چنین آثاری یهودیان را در مبارزه با نازی‌های ستمگر می‌بینیم، اما آنچه واقعیت دارد کشتار وحشیانه ملت مظلوم فلسطین است. یهودیان نقش چندانی در سرنگونی و مبارزه با نازی‌ها نداشتند و هرچه عقده جمع کرده بودند به بهانه هلو کاست و ظلم نازی‌ها علیه یهود بر سر مردم فلسطین خالی کردند. حال برای پوشاندن ظلم و ستمگری‌شان متوسل به ساخت این قبیل آثار رسانه‌ای شده‌اند تا همزادپنداری خودآگاهانه و ناخودآگاهانه مخاطب را جذب کنند. جالب آنجاست که بسیاری از ظلم‌هایی که ادعا دارند نسبت به قوم یهود روا داشته شده را خودشان در حق مردم فلسطین انجام داده‌اند.

به نظر شما این تضاد و تناقض از کجا می‌آید؟ آیا جز این است که یا در حال دروغ‌گویی و اغراق در مورد هلو کاست هستند و با این روایت‌ها قصد دارند تا عذاب وجدانشان را از جنایاتی که می‌کنند تسکین دهند و خود را بر حق جلوه دهند؟