نقد و رمزگشایی فیلم 2019 Harriet (هریت)

[box type=”info” align=”” class=”” width=””]

تریلر اثر

آیا به خاطر دارید در فیلم “سکوت بره ها” (جاناتان دمی) در صحنه ای که دکتر هانیبال لکتر با کشتن نگهبانان خود در آن ساختمان چند طبقه و گذاشتن پوست صورت یکی از نگهبانان برروی چهره خود تا او را با آن نگهبان اشتباه گرفته و بتواند از آن ساختمان در محاصره پلیس فرار کند، وقتی پلیس متوجه می شود فردی که برروی سقف آسانسور ظاهرا مخفی شده و خونش به زمین می ریخت هم لکتر نبوده و نگهبان دوم است و لکتر به جای نگهبان زخمی توسط خود ماموران و امدادگران فرار کرده، یک پلیس زن با انداختن گوشی تلفن (ظاهرا مسئله را فهمیده)

در نمایی متوسط و متحرک و پرتنش، به سرعت در طول راهرویی می دود تا خبر فرار هانیبال لکتر را بدهد. نقش آن پلیس را “کیسی لمونز” بازی می کرد که اینک پس از گذشت 29 سال از فیلم “سکوت بره ها” و بازی در تعدادی فیلم و کارگردانی تعدادی فیلم دیگر، اثری ساخته از داستان واقعی “هریت تابمن”، اسطوره تاریخ سیاهپوستان آمریکا که در دوران برده داری، نه تنها خودش از سرزمین برده داران گریخت بلکه بارها و بارها خطر بسیار بزرگی را پذیرفت و برگشت تا خانواده و دیگر دوستانش را نجات دهد. زنی که برخی معتقدند جنگ های ضد برده داری اساسا به خاطر مبارزات بی وقفه و خستگی ناپذیر او آغاز شد.

ماجرای فیلم از سال 1949 و دوران اوج برده داری در مریلند و ماساچوست شروع می شود. “آرمینتا راس” (سینتیا اریو) که او را مینتی صدا می زنند، با سیاهپوستی آزاد ازدواج کرده و برطبق عهدی که پدر ارباب او کرده، باید سند آزادیش صادر شود. اما ارباب جدید مخالفت کرده و حتی قصد فروش او را دارد. در نتیجه مینتی با کمک کشیشی به نام گرین و قبول خطرات فراوان بیش از 100 مایل از مریلند دورچستر را تا فیلادلفیا می پیماید تا به شهری آزاد از برده داری در پنسیلوانیا برسد.

او در آنجا نام “هریت تابمن” (برگرفته از نام مادر و فامیل شوهرش) را برخود می گذارد. اما هریت در پنسیلوانیا آرام نمی گیرد و 13 بار دیگر به مریلند باز می گردد و در شرایطی که همه اربابان برده دار و نوکرانشان در به در به دنبال او هستند، 70 برده دیگر را با خود همراه کرده تا همان 100 مایل را طی کنند و در پنسیلوانیا، زندگی آزادی را شروع نمایند.

در این سفرهای شگفت انگیز، هم توانایی های شخصی هریت به کمکش می آید که در کودکی تحت شرایط سخت زندگی بردگی با چوب بری و کار در مزرعه، او را آدمی قوی ساخته بود و هم مدعی است که خدا به گونه ای با او سخن گفته و وی را از خطرات مختلف برسر راهش مطلع ساخته و به راه بی خطر هدایتش می کند. از طرف دیگر کشیش گرین و مخفی گاههای کلیسایش هربار به یاری هریت و برده های فراری آمده و آنها را پناه می دهد. در واقع کلیسای کشیش گرین مانند کلبه عمو تام، پناهگاه برده های به دنبال آزادی می شود.

کیسی لمونز همچنانکه در برخی مصاحبه هایش اظهار داشته، هنوز هم تحت تاثیر فیلم “سکوت بره ها” نشان می دهد. اگرچه نتوانسته علیرغم ظرفیت بالای دراماتیک ماجرای هریت تابمن، آن را همچون فیلم جاناتان دمی و داستان تامس هریس، وارد فیلم “هریت” نماید. او نمی تواند از ارباب برده دارش یعنی گیدئون، همانطور که تامس هریس، یکی از متفاوت ترین عناصر شرور را در وجود هانیبال لکتر ریخته بود، یک برده دار باهوش بسازد اما تلاش و فرارها و یکه تازی هریت تابمن بسیار شبیه به حرکت تک روانه کلاریس استارلینگ در مقابل کلیت اف بی آی به نظر می آید.

خاطرات تلخ دوران کودکی هریت و دزیده شدن برادران و کابوس مرگ اطرافیانش است که موجب ایجاد انگیزه برای فرار و سپس نجات خانواده و دوستانش می شود، همچنانکه کابوس های مداوم کلاریس از پدرش و مرگ او و همچنین خاطره دوران کودکی اش از بره هایی که قبل از کشته شدن، ضجه می زدند، او را در یافتن بوفالوبیل مستحکم تر می سازد.

حتی دکوپاژ صحنه هایی که هریت در هربار به بالای مخفیگاه برده های فراری در کلیسای پدر گرین می رسد و دوربین از زاویه پایین و بالا آنها را نشان می دهد، به خوبی صحنه ای را تداعی می کند که کلاریس به بالای حفره ای رسیده که دختر سناتور آمریکایی به عنوان قربانی بوفالوبیل در آن زندانی شده است. برده هایی که در هنگام بردگی تفاوتی با بره های دوران کودکی کلاریس ندارند. با این تفاوت که حفره بوفالوبیل، قربانگاه بود ولی مخفیگاه کلیسای پدر گرین همچون کلبه عمو تام برای فراریان از بردگی، پیش زمینه رهایی است.

اما معلوم نیست، کیسی لمونز و فیلمنامه نویس دیگر فیلم یعنی “گریگوری آلن هاوارد” (نویسنده گزیده کاری که حدود بیست سال پیش داستان “علی” را برای فیلمی درباره محمد علی (کلی) جهت ساخت فیلمی توسط آنتونی مان نوشت) چرا قضیه الهام و سخن گفتن هریت با خدا را وارد ماجرای او کرده اند؟ آنچه که اساسا به چنین شخصیت و فیلمی نمی چسبد. دلیل آن هم برخورد ظرفی سنگین در کودکی به سرش عنوان کرده که او را هربار به خلسه ای فرو برده که در این حالت خلسه، الهاماتی از سوی خداوند به او شده و یا با خدا سخن می گوید! یاد فیلمی از لورل و هاردی می افتم به نام “احمق ها در آکسفورد” که با برخورد یک پنجره ای به سر لورل، او دچار قدرت خارق العاده ای می شود!

شاید آوازی که هریت هنگام خداحافظی با مادرش می خواند، ترجمانی از همه این قطعاتی باشد که فیلمساز بدون منطق دراماتیک کنار یکدیگر چیده و سعی دارد تا با این آواز آنها را به همدیگر مرتبط کند! او در این آواز می خواند:

وقتی ارابه قدیمی بیاید، از پیش شما می روم، در سرزمین موعود شما را می بینم،متاسفم که از پیش شما می روم، خداحافظ و خداحافظ، ولی صبح می بینیمت، وقتی آن ارابه قدیمی بیاید، از پیش شما می روم، می روم به سرزمین موعود، آن طرف رود اردن، به سرزمین موعود می روم …

روایت شعر فوق از “سرزمین موعود” در آن سوی رود اردن یعنی سرزمین فلسطین (که در فیلم “1917” هم در سرودی که سربازان گردان دوم بریتانیا می خواندند، شنیده شد)، اشاره صریح به اسراییل و آرمان های صهیونی است که در همان سالهای برده داری از سوی کشیشان پیورتن و اوانجلیست تبلیغ می شد. فرقه هایی که براساس مستندات تاریخی، اساسا آرمان های صهیونی داشته و برای برپایی اسراییل بزرگ به آمریکا آمده بودند.

پیش از این در فیلم “تولد یک ملت” ساخته “نیت پارکر” در سال 2016 که سرگذشت واقعی “نیت ترنر” از اسطوره های سیاهپوست مبارزات ضد برده داری در سال 1831 را به تصویر کشیده بود، اگرچه نیت ترنز یک کشیش و موعظه گر مسیحی بود ولی به دلیل ریشه های پیوریتنی و اوانجلیستی، از نشانه های یهودی و صهیونی در مبارزاتش استفاده می کرد، مثلا عنوان پناهگاه خود را “اورشلیم” نام گذارده بودند. و همچنین فیلم “ایالت آزاد جونز” ساخته گری راس در همان سال 2016 که به بخشی دیگر از مبارزات ضد برده داری براساس زندگی “نایت جونز” می پرداخت که این بار داستان واقعی یک موعظه گر یهودی به نام نایت جونز را به تصویر می کشید و بازهم مقصد و مقصود پس از آزاد سازی آمریکا از دست برده داران، رسیدن به سرزمین موعود در فلسطین و برپایی اسراییل بود.

پر واضح است که اساس چنین گرایشاتی در میان بردگان و سیاهپوستان به دلیل پس زمینه های دینی و مسیحی، نفوذ کلیسای غالب در آمریکا یعنی مسیحیت پیوریتانی و اوانجلیستی بین آنها بود که اهداف و آرمان های صهیونی داشته و به عنوان مسیحیان صهیونیست شناخته شده اند.

حالا اینکه هریت تابمن را به عنوان موسی و نه مسیح شناخته و معرفی می کند، معنی و مفهوم پیدا می کند. چراکه پیوریتن ها و مسیحیان اوانجلیست به نوشته مورخین مانند “توین بی” بیش از مسیحیت و عیسی مسیح، شیفته عهد عتیق و اسطوره های عبرانی و یهودی بودند و در آرزوی سفر به سرزمین موعود و برپایی اسراییل. از همین روی اولین مهاجران به قاره نو که در ماساچوست اقامت کردند، به دلیل همان شیفتگی صهیونی، اسراییلی های ماساچوست خوانده شدند.

اما به نظر می رسد کیسی لمونز برای رساندن چنین مطالبی نتوانسته از عناصر و عوامل دراماتیک به خوبی استفاده کند و فیلم او در جاهای متعددی از قصه لنگ می زند اگرچه توانسته به شیوه همان فیلم “سکوت بره ها”، به خوبی تعلیق را در سراسر فیلمش جاری سازد.

فیلم “هریت”، از دیگر فیلم های فصل جوایز امسال هالیوود معرفی شده که نامزد دریافت دو جایزه اسکار از جمله برای بازیگر نقش هریت یعنی “سینتیا اریو” است.