انیمیشن زندگی مخفی حیوانات خانگی محصول سال 2016 استودیو ایلومینیشن می باشد. داستان انیمیشن شباهت زیادی به «داستان اسباب‌بازی» دارد. با این تفاوت که به جای اسباب‌بازی، حیوانات جایگزین شده‌اند. به گونه‌ای که شخصیت مکس همانند «وودی» (که قهرمان و محبوب همه است و اکنون به قلمروش تجاوز شده) وجود دارد، شخصیت دوک همانند «باز لایتیر» (یک تازه وارد گستاخ) و تعدادی از حیواناتی که توسط صاحبانشان طردشده‌اند (که این هم نکته‌ی کلیدی داستان اسباب‌بازی 3 بود) در انیمیشن حضور دارند. همچنین پیوندی بین این شخصیت قهرمان و کاراکتر تازه‌کار به وجود می‌آید و تعداد زیادی از المان‌های دیگری که باعث می‌شود این انیمیشن در حال‌وهوای «داستان اسباب‌بازی» جلوه کند. همچنین می‌توان گفت این محصول شدیدا تحت‌تاثیر سبکِ انیماتوری «من نفرت‌انگیز» اثر قبلی کارگردانش است، که مسئله ای منطقی محسوب می شود.
در ادامه قصد داریم انیمیشن زندگی مخفی حیوانات خانگی را از نظر محتوایی بررسی کنیم. لازم به ذکر است در مقاله ای دیگر قسمت دوم این انیمیشن را نیز بررسی کرده ایم(اینجا). همچنین می توانید نقد این انیمیشن را از طریق ویدئوی زیر تماشا کنید:
زندگی مدرن شهرنشینی
فضای انیمیشن زندگی مخفی حیوانات خانگی یک فضای دوستانه با رنگ های شاد می باشد. پس ما شاهد اثری خواهیم بود که بخاطر فضایی که دارد و داستانی جذابی که به مخاطب ارائه می دهد، قاعدتا انگاره سازی های مثبتی را در ذهن مخاطب به وجود خواهد آورد. انگاره اصلی که می توانیم به آن اشاره کنیم، ترویج سبک زندگی شهرنشینی غربی می باشد. ما در انیمیشن زندگی مخفی حیوانات خانگی شاهدیم که شخصیت کتی در یک آپارتمان زندگی می کند و خانواده او دو سگ محسوب می شوند. کتی صبح ها سر کار می رود و شب از سر کار برمی گردد و یک زندگی کارمندی دارد. یعنی کل روز را مشغول به کار است، در یک آپارتمان کوچک زندگی می کند و خانواده اش را سگ ها تشکیل می دهد. انیمیشن زندگی مخفی حیوانات خانگی در حال زیبا و جذاب نشان دادن این سبک زندگی می باشد.
شهر نشینی مدرن غربی با شهرنشینی قدیم متفاوت است. شهرنشینی امروزی بیشتر حول محور شغل های کارمندی و کارگری می گردد ولی شهرنشینی قدیم حول محور صنعتگری و بازرگانی می چرخیده. دلیل گرایش جوانان به شهرهای بزرگ و مهاجرت جوانان به کلان شهرها، همین تبلیغات رسانه ای محسوب می شود. زندگی در شهرهای بزرگ جذاب نمایش داده می شود و به کوچک بودن خانه، دور بودن شخص از خانواده و سایر معضلات این سبک زندگی اشاره ای نمی شود یا اینکه جای خالی این موارد با حیوانات خانگی پر می شود.
خانواده یا حیوان خانگی؟
انیمیشن به شخصیت کتی و سگ هایش بسنده نمی کند و انواع زندگی های کارمندی در یک نظام شهرنشینی غربی را در چند ساختمان به نمایش در می آورد. کسانی که در آپارتمان زندگی می کنند، همگی در یک واحد کوچک و با حیوانات خانگی خودشان زندگی می کنند. عموم این افراد همسر و فرزند ندارند و خونوادشان همان سگ و گربه شان محسوب می شود. حیوانات خانگی خانواده‌ی نداشته افراد داخل ساختمان به حساب می آیند. مثلا می بینیم اکثر افراد مجرد هستند و حیوانشان جای همسر و فرزندشان را گرفته. یا می بینیم که زن و شوهر بچه ندارند و یک سگ را سر میز ناهارخوری می گذارند و جای فرزند خود قرار می دهند. آنهایی هم که بچه دارند، بچه هایشان علاقه خاصی به حیوانات خانگی شان دارند و این حیوانات عملا همبازی آنها محسوب می شوند.
شخصیت کتی صراحتا اشاره می کند که سگ جدید قرار است برادر سگ دیگرش باشد، یعنی به دو سگ به عنوان فرزندان خود نگاه می کند. در خانه های دیگر هم شاهد هستیم که حیوانات در خانه وول می خورند و از تمام وسایل خانه استفاده می کنند، انگار یکی از اعضای رسمی خانه هستند. همچنین یک دختربچه جوری از حیوانات نگهداری می کند و با آنها بازی می کند که انگار خواهر یا برادر او هستند.
یعنی انیمیشن صراحتا این مساله را نشان می دهد که در جوامع غربی، حیوانات خانگی جایگزین خانواده شده اند. این می توانست یک انتقاد مهم به جوامع غربی باشد و این مساله را مطالبه کند که چرا به جای ازدواج و فرزندآوری، حیوانات خانگی جایگزین اعضای خانواده شدند. اما انیمیشن قصد مطالبه گری و انتقاد ندارد و این سبک زندگی را جذاب و زیبا نشان می دهد.
انیمیشن زندگی مخفی حیوانات خانگی به نمایش زندگی افراد با حیواناتشان بسنده نمی کند و با نمایش یک زندگی مخفی جذاب از حیوانات خانگی در بازه زمانی غیاب صاحبانشان، داشتن حیوان خانگی را جذاب تر و بامزه تر از حالت عادی به مخاطب نشان می دهد. اینگونه زندگی حوصله سربر کارمندی، هیجان پیدا می کند و این حوصله سربر بودن این سبک زندگی به حاشیه می رود. اصلی ترین انگاره ای که احتمالا در ذهن کودکان بعد از تماشای این انیمیشن ایجاد شود، نگهداری از یک سگ یا گربه در خانه است.
آسیب جایگزینی خانواده با حیوانات خانگی
سوال بسیار مهم این است که چرا رسانه های غربی، به جای احیای خانواده غربی در حال از بین بردن هرچه بیشتر نهاد خانواده هستند؟ یعنی چرا به جای اینکه جامعه را تشویق به ازدواج و فرزندآوری کنند، حیوانات را جایگزین خانواده می کنند و این سبک زندگی را بسیار خوب و مطلوب نشان می دهند؟
دلیل این قضیه همان نظام کارمندی است که در انیمیشن به نمایش در می آید. نظام سرمایه داری برای اینکه بهترین بهره وری را از کارمندان خود داشته باشد، سعی در حذف نهاد خانواده دارد. زیرا افرادی که متعهد به خانواده باشند و زندگی مجردی نداشته باشند، وقت کمتری را برای کارشان می گذارند و اولویت اولشان کارشان نیست، بلکه خانواده‌شان است.
افراد خانواده دار می خواهند وقتی را در روز صرف خانواده شان کنند و دغدغه هایی مهم تر از کار ممکن است برای آنها ایجاد شود. نبود خانواده باعث می شود تا تمام تمرکز و تمام اهداف شخص روی کار متمرکز باشد و کار کردن و موفق بودن در یک شغل را موفقیت در زندگی خود بپندارد. یعنی تغییر ذهنیت از موفقیت بابت یک پدر خوب بودن و یک همسر خوب بودن و داشتن یک خانواده شاد، به سمت موفقیت های شغلی را شاهد هستیم. تعریف موفقیت در راستای استفاده از افراد به عنوان کارگر و کارمند تغییر کرده.
نظام های سرمایه داری با شکستن پارادایم های ذهنی جامعه و منحرف کردن آن از نقش های فطری همچون پدر بودن، مادر بودن و همسر بودن، به سمت نقش های کاری و تمرکز بر روی شغل، قصد دارند تا کارگرها و کارمندهای بهتری برای خود تربیت کند. ما شاهدیم که شغل هایی مثل خانه داری توسط نظام سرمایه داری تخریب می شوند چون آورده ای برای صاحبان ثروت ندارند و زنان خانه دار را به سمت کار کردن و کارگری برای خودشان سوق می دهند. در نظام های سرمایه داری، موفقیت شغلی عملا تبدیل به هدف زندگی شده و در صدر اولویت های افراد قرار دارد. حذف خانواده باعث می شود تا هدف زندگی و تمام تمرکز افراد روی کار باشد و چنین کارمندها و کارگرهایی بهترین نیروهایی هستند که یک نظام سرمایه دار می تواند از آنها بهره ببرد. جالب است که در انیمیشن می بینیم که مردم خانه های بسیار کوچکی دارند و عملا سود های کلان نظام سرمایه داری در جیب مردم نیست و کیفیت زندگی بالایی ندارند.
اما این مسئله یک خلا اساسی دارد. در بلند مدت، افراد درگیر روزمرگی، افسردگی و پوچی این سبک زندگی می شوند. همچنین نبود خانواده و تامین نشدن نیاز عاطفی و احساس تعلق افراد باعث آسیب های دیگری می شود. به همین دلیل زندگی با حیوانات خانگی توسط رسانه های تحت امر سرمایه داران، تبلیغ می شود. ادعا می شود که این حیوانات می توانند جای خالی خانواده را پر کنند و این خلا را پر کنند. گرچه طبق تجربه این جز یک توهم چیز دیگری نیست، اما انیمیشن زندگی مخفی حیوانات خانگی مسئولیت دارد تا این توهم را واقعی جلوه دهد و این انیمیشن یکی از همین رسانه های تحت امر تفکر سرمایه داری محسوب می شود. جالب است که بسیاری از کارمندان استودیوی سازنده این انیمیشن هم زندگی مشابهی با زندگی کارمندی و روزمرگی دارند و سعی کرده اند با حیوانات خانگی خلا معرفی شده را پر کنند.
حیوانات خانگی، یک پروژه برای نابودی جوامع دنیا
از منظرگاه دینی خانواده اولویت دارد و تربیت فرزندان و ازدواج ارزش بسیار بالایی دارد. به همین دلیل نظام های غربی برای اینکه بتوانند در جوامع دینی نفوذ کنند نیاز دارند تا ستون و پایه های خانواده را فرو بریزند. فرو ریختن خانواده علاوه بر این که باعث فرو ریختن جوامع می شود و از آنها برده هایی نوین برای نظام های سرمایه داری می سازد، باعث فرو ریختن باورها و اعتقادات دینی هم خواهد شد. چراکه خانواده اولین و مهمترین مکتب آموزش مبانی دینی و عرفی به فرزندان می باشد.
رابرت مرداک صهیونیست یکی از معروف ترین تهیه کننده های آثار رسانه ای و صاحب رسانه های بسیار زیاد، در مورد ایران می گوید که جامعه ایران بر روی خانواده هایش استوار است و خانواده های ایرانی بر روی ستون مقدسی به نام مادر استوار هستند. به همین دلیل اگر مادران فعلی جامعه و دختران جامعه که مادران آینده جامعه هستند را، از نظر اعتقادی و نگرش به زندگی تغییر دهیم کل جامعه ایران را می توانیم تغییر دهیم و با همان شکلی که علاقه داریم آن را دربیاوریم.
پس شاهد هستیم نظام های غربی چه نسخه ای را برای کشورهایی مثل ما پیچیده اند. آنها می خواهند با تغییر تفکرات و نگرش زنان ایرانی از سمت اولویت دادن به خانواده، همسر و فرزندان به سمت موفقیت های کاری، نظام خانواده ایرانی را تخریب کند و تخریب نظام خانواده ایرانی یعنی همان تخریب جامعه ایرانی. برای این کار اول از همه لازم است تا کار و شغل به عنوان هدف زندگی و موفقیت در زندگی همان موفقیت شغلی تعریف شود. اینگونه زنان و دختران ایرانی به جای اهمیت به خانواده و تشکیل خانواده، بیشتر از همه به دنبال تحصیلات بالا و شغل می روند و بیشتر امور خود را حول محور این موارد تنظیم می کنند. اینگونه جامعه ایرانی فرو می ریزد.
گرچه شاهد مردها و زنان زیادی هستیم که در کنار خانواده خود به تحصیل و شغل خود هم می رسند. یعنی داشتن خانواده با تحصیل و داشتن شغل در تعارض نیست. اما رسانه های تحت حمایت غرب از جمله شبکه های ماهواره ای، اصرار دارند تا خانواده را یک مانع معرفی کنند و آن را در تعارض با پیشرفت شغلی و تحصیلی نشان دهند.
از طرفی جایگزینی اعضای خانواده با حیوانات خانگی باعث می شود تا این توهم به اشخاص داده شود تا آنها از نظر مهر و محبت فطری که نیاز دارند تا از طریق اشخاص دیگر دریافت کنند بی نیاز هستند. علاوه بر این اضافه شدن این حیواناتی که از منظرگاه دینی در جامعه ما نجس هستند، باعث می شود تا اعتقادات دینی هم رفته رفته از جامعه حذف شود. شاید نگهداری از حیوانات خانگی مخصوصا سگ و گربه در جوامع غربی مسئله ای مرسوم باشد اما به دلایل بهداشتی، عرفی و دینی در جامعه ما این مسئله مرسوم نیست. به همین دلیل پخش چنین انیمیشنی برای کودکان ایرانی می تواند انگاره سازی و قبح شکنی نگهداری از حیواناتی همچون سگ را در خانه انجام دهد و ما در آینده شاهد گسترش مساله ای همچون سگ فرزندی که در انیمیشن هم به نمایش در می آید، در خانواده ها باشیم.
باید به نقش فطری هر حیوان توجه داشته باشیم. سگ حیوانی است که برای نگهبانی، گله داری و موارد مشابه آفریده شده است. این حیوان متعلق به داخل خانه نیست. سگ های کوچک و بامزه ای که می بینید عموما با عمل های بیولوژیکی و ژنتیکی به دنیا آمده اند. یعنی به زور یک نقش داخل خانه به آنها داده شده. حیوانی مثل سگ فطرتا متعلق به جایی غیر از داخل خانه هستند و نگهداری از این حیوان درون خانه ظلم به این حیوان محسوب می شود. سگ های خانگی هم عموما ژن اصیل ندارند و با دستکاری های ژنتیکی متولد می شوند.
صنعت حیوانات خانگی
حیوانات خانگی به یک صنعت پولساز بدل شده اند. شرکت های زیادی غذای مخصوص این حیوانات و وسایل مخصوص آنها را تولید می کنند. همچنین شرکت های زیادی هم روی تولید حیوانات بامزه تر و خانگی با دستکاری های ژنتیکی و بیولوژیک فعالیت می کنند. نمونه اش را می توانید در انیمیشن بچه رئیس مشاهده کنید که شخصیت منفی قصد دارد با تولید یک سگ که پیر نمی شود، خانواده ها را به سگ داشتن به جای بچه داشتن سوق دهد.
صنعت حیوانات خانگی صنعت پرسودی است و سبک زندگی که در آن حیوان خانگی وجود داشته باشد در راستای این سودهای کلان حرکت می کند. هزینه نگهداری از حیوانات خانگی در تمام جوامع به نسبت بالا است و هم اندازه یک بچه انسان یا حتی بیشتر خرج بر می دارند. قاعدتا سوق دادن جامعه به سمت حیوانات خانگی قرار است پول های زیادی را به جیب صاحبان این صنعت روانه کند. یک نمونه از این پول ها، پول هایی است که برای وسایل حیوانات خانگی خرج می شود که تعداد زیادی از این وسیله ها را در انیمیشن زندگی مخفی حیوانات خانگی مشاهده کردیم. همچنین کاهش فرزندآوری خرج دولت ها را برای بیمه، آموزش، خدمات درمانی و… آنها کم می کند. اینها مواردی هستند که حیوانات خانگی به آنها نیازی ندارند.
در ایران نگهداری از حیوانات خانگی چندان مرسوم نیست. پس نهادینه کردن این قضیه در کشور ما به معنای فتح یک بازار بزرگ دست نخورده می باشد. پس مشخص است که صاحبان این صنعت، با سرمایه گذاری در رسانه ها سعی می کنند تا این مسئله را در کشور ما نهادینه کنند و سپس پول پارو کنند.
البته این نکته قابل توجه است که انیمیشن زندگی مخفی حیوانات خانگی را نمی توان جزئی از این پازل به حساب آورد. زیرا این انیمیشن برای جامعه ما طراحی نشده و برای معرفی چهره مطلوبی از نیویورک و زندگی شهرنشینی آن تولید شده. سرمایه گذاری اصلی سرمایه داران برای نهادینه کردن سگ فرزندی و نگهداری از حیوانات خانگی، در شبکه های مجازی، سلبریتی ها و شبکه های ماهواره ای می باشد. البته که جز پول درآوردن اینکار تاثیرات فرهنگی، اجتماعی و دینی مطلوب سرمایه داران را هم بر جامعه ما خواهد گذاشت. با تمام این اوصاف تاثیر انیمیشن هایی همچون زندگی مخفی حیوانات خانگی در ذهن کودکان انکار ناپذیر است و لازم است تا والدین نسبت به این انگاره سازی ها واکنش های صحیحی نشان دهند.
یک نکته
ادعا می شود که در قسمت دوم به علت ازدواج کتی و بچه دار شدن او، انیمیشن از موضع خود عقب می نشیند. ولی این ادعا صحیح نیست. گرچه در قسمت دوم این انیمیشن شخصیت کتی ازدواج کرد و بچه دار شد، اما همچنان سایر اعضای ساختمان، همان رفتار قبلی را نشان دادند. پس نمی توان ادعا کرد که انیمیشن در قسمت دوم از این موضع خود عقب می نشیند. در قسمت دوم با اینکه شخصیت کتی با یک نفر ازدواج می کند و بچه دار می شود اما فرزند آنها به جای خواهر و برادر دو سگ دارد و ما می بینیم که در انتهای قسمت دوم هم هنگام رفتن به مهد کودک به جای این که مادر و پدرش را بغل کند، سگ ها را بغل می کند. یعنی همین رفتار و همین سبک زندگی قرار است برای نسل های بعدی هم تکرار شود و جای خالی خانواده با سگ و حیوانات خانگی پر می شود. در مورد بقیه مسائل قسمت دوم این انیمیشن، در مقاله بعدی صحبت خواهیم کرد.
یک مسئله مهم
ممکن است این مسئله پیش بیاید که به دلیل مشکلات اقتصادی و مشکلات شبیه به آن، جوانان علاقه به تشکیل خانواده ندارند و فرزندآوری نرخ مطلوبی ندارد. اگر تمام دستورات دینی و معنوی را کنار بگذاریم و به مسئله ازدواج و فرزندآوری فقط مادی نگاه کنیم، متوجه می شویم که هزینه نگهداری از حیوانات خانگی هم چندان کم نیست و اگر به این بهانه ازدواج و فرزندآوری میسر نمی شود، داشتن حیوان خانگی هم غیر منطقی است. پس بازهم پیشنهاد جایگزین کردن حیوانات خانگی باید توسط این اشخاص رد شود، نه اینکه به بهانه اقتصادی ازدواج و فرزندآوری را رها کنیم و همین هزینه ها را خرج یک سگ یا گربه کنیم که هیچ سودی هم ندارد.
مصرف گرایی و سبک زندگی آمریکایی
علاوه بر اینکه حیوان خانگی خودش بخشی از سبک زندگی مصرف گرا شناخته می شود، در انیمیشن زندگی مخفی حیوانات خانگی شاهد سبک زندگی مصرف گرایی حیوانات هم هستیم. ما پارتی های بزرگ حیوانات، روابط دوستانه و خارج از ازدواج، استفاده از کالاهای لوکس، پر بودن خانه با یک عالمه وسیله و… را در این انیمیشن می بینیم. یعنی هم در ظاهر و هم در باطن انیمیشن چیزی جز سبک زندگی آمریکایی ترویج داده نمی شود. قاعدتا قرار نیست با ایرادات و اشکالات این سبک زندگی مواجه باشیم، صرفا قرار است از قاب این انیمیشن، زیبایی های این سبک زندگی را مشاهده کنیم و دلمان بخواهد که اینگونه زندگی کنیم.
جمعبندی و نتیجه گیری
انیمیشن زندگی مخفی حیوانات خانگی در ظاهر و باطن خود در حال نمایش سبک زندگی مدرن شهرنشینی، مصرف گرا و دور از خانواده می باشد. از آن جهت که زیبایی های مختلف بصری، داستانی جذاب، شخصیت های دوست داشتنی و البته اتفاقات هیجان انگیز به این انیمیشن اضافه شده، به راحتی می توانیم بگوییم که این انیمیشن، در حال ترویج این نوع سبک زندگی می باشد. به آسیب های این سبک زندگی در کشور ما در صورت ترویج و نهادینه شدن این فرهنگ، نیز اشاره کردیم.
هم اکنون با توجه به آمار و ارقام کشور خودمان می توان متوجه شد در شهرهایی که سبک زندگی کارمندی و کارگری(مثل کلان شهرهایی همچون تهران) جریان دارد، وضعیت خانواده وخامت بیشتری دارد. در این شهرها آمار ازدواج به نسبت جمعیت پایین، آمار طلاق به نسبت ازدواج ها بالا و وضعیت فرزندآوری نامطلوب گزارش شده. انیمیشن هایی همچون زندگی مخفی حیوانات خانگی، برای پر کردن این وضعیت نامطلوب، پیشنهاد می کنند که یک حیوان خانگی وارد زندگی انسان شود. اتفاقی که در ظاهر رسانه ای بسیار جذاب است، اما علاوه بر هزینه های سنگینی که دارد، هیچگاه نمی تواند جای خانواده را برای انسان پر کند.
خوب است بخوانید:
نقد و بررسی انیمیشن زندگی مخفی حیوانات خانگی ۲ (The Secret Life of Pets 2)
