نقد و بررسی فیلم برادران لیلا؛ انتقادات سیاسی با قربانی کردن فرهنگ ایرانی

؛ برادران لیلا اثری از سعید روستایی است که در جشنواره بین المللی کن هم حضور داشت. از همان جشنواره کن، بوسه نوید محمد زاده به مخاطبین فهماند که قرار است با اثری جنجالی مواجه شوند. چراکه چنین حرکتی در فرش قرمز جشنواره روایت گر روح حاکم بر فیلم بود. احتمال اینکه تولید کنندگان با این حرکت قصد جذب مخاطب را داشتند هم دور از ذهن نیست.

برادران لیلا نماینده فرهنگی ایران

آثار ایرانی که در خارج از کشور اکران می شوند تصورات خارج نشینان را از ما ایجاد می کنند. همه کشور ها سعی می کنند با آثار رسانه ای خود مروج فرهنگ و تمدن خود در دنیا باشند و وجه خوبی از خود بسازند. مثالش را می توانیم کره جنوبی یا ژاپن بدانیم که در چند سال اخیر با انیمه، کی دراما و کی پاپ علاوه بر صادرات زبان خود تصوری هیجان انگیز و جذاب را از تمدن و کشور خود ساخته اند. گرچه برخی از این تصویر سازی ها نیز با حقیقت تفاوت داشته.

یا آمریکا که با کمک رسانه قدرتمند خود یعنی هالیوود هم فلسفه غرب هم لیبرال سرمایه داری هم قهرمان آمریکایی و هم رویای آمریکایی را اول در خود آمریکا نهادینه کرد و سپس به دنیا صادر کرد. حال تاثیر آثار ایرانی در نقش دادن به تصور دنیا نسبت به جامعه ایرانی چقدر و چگونه بوده؟ یا اینکه چقدر در ترویج و صادرات سنت ها و فرهنگ بومی باستانی ما نقش داشته اند؟

پاسخ مشخص است. اثری همچون برادران لیلا نه تنها قدم مثبتی بر نمی دارد بلکه تصور بین الملل را از فرهنگ غالب بر جامعه ما شدیدا تاریک می کند. خانواده و فرهنگی که در برادران لیلا به نمایش در می آید بسیار نا هنجار و غیر قابل هضم هستند. دستشویی کردن پدر در سینک ظرفشویی، رسومات مربوط به بزرگ خاندان و کادوی عروسی، حاملگی مادر خانواده قبل از ازدواج و… همه و همه دامن زننده به تمدن و فرهنگی کثیف هستند. فرهنگ و جامعه ای که هر کس آن را تماشا کند نسبت به آن انزجار پیدا می کند.

جالب است که چنین رسوماتی و چنین حرکاتی اصلا در فرهنگ بومی ما جایی ندارند و خانواده های شبیه به خانواده برادران لیلا در ایران بسیار کم هستند. رسومات مربوط به بزرگ خاندان و کادوی عروسی جایی در فرهنگ بومی ایرانی ندارد. حال خودتان را به جای بیننده خارجی تصور کنید که برادران لیلا را نماینده ای از فرهنگ غالب ایرانی می بیند. چه ذهنیتی پیدا می کنید؟

ادبیات سینما

فرض کنید یک فیلم یک فوتبالیست را نشان می دهد که درگیر مواد مخدر، پولشویی، دلالی فوتبال، روابط نامشروع و… است. مخاطب این فیلم با خود نمی گوید که “شاید این فوتبالیست دچار این فساد هاست” یا “این فوتبالیست فاسد است اما بقیه می توانند سالم باشند”. چیزی که به ذهن مخاطب می آید این است که کل فوتبالیست ها افرادی فاسد و انگل اجتماع هستند. حدودا مشابه اتفاقی که پس از نمایش سریال پژمان در کشور رخ داد. تصوری جامع نسبت به تمام فوتبالیست ها ایجاد شد که یک مشت بی سواد و مصرف گرا هستند و آنقدر بی عرضه اند که شیوه مدیریت پول را ندارند. به همین دلیل بود که بین پژمان جمشیدی و چند فوتبالیست نزاع هایی پیش آمد. یا بعد از سریال در حاشیه نسبت به تمام دکتر ها چنین دیدگاهی به وجود آمد.

برادران لیلا هم چنین است. با تصور مخاطب طوری بازی می کند که گویا تمام جامعه ایرانی چنین هستند. جامعه ای لبریز از ظلم به زنان و دختران، اشاعه مرد سالاری افراطی و بدبختی فراوان.

جامعه ایران

جامعه ایرانی بر پایه خانواده شکل می گیرد. یعنی خانواده ها به عنوان جوامع کوچک به هم می پیوندند و جامعه بزرگ تری را شکل می دهند. فرهنگ، عرف، تربیت و… حاکم بر جامعه ایرانی همان چیزی است که در خانه ها توسط خانواده به فرزندان منتقل می شود. آثاری که خانواده ایرانی را محور قرار می دهند در حقیقت خانواده ای که نمایش می دهند را نماینده ای از کل جامعه ایران در نظر می گیرند. مثل فیلم یک حبه قند که شادی ها و غم ها را در قالب یک خانواده بزرگ به نمایش گذاشت.

برادران لیلا نیز محوریت خانواده دارد. خانواده ای پر جمعیت. این خانواده نماد جامعه ایرانی است. حال فرهنگ حاکم بر این خانواده چیست؟ چیزی که نمایش داده می شود برای من نویسنده واقعا غیر قابل پذیرش است. بالاخره ما در ایران زندگی می کنیم و با انواع خانواده های ایرانی آشنایی و رفت و آمد داریم. چیزی که در برادران لیلا نمایش داده می شود نه اینکه کلا در ایران وجود نداشته باشد، اما درصد بسیار کمی از جامعه ما را شامل می شود. درصد کمی که به هیچ وجه شایستگی نمایندگی جامعه ایرانی را در جشنواره های بین المللی ندارند. حتی شایستگی مطرح شدن در سینمای خود ایران را هم ندارد. آنقدر خانواده های خوب، آنقدر قومیت های با فرهنگ و آنقدر موضوعات مهم تری وجود دارد که چنین خانواده ای ارزش پرداختن نداشته باشد. اگر هم قصد انتقاد و اصلاح جامعه است، ما چنین هدف و حرکتی از کارگردان در برادران لیلا ندیدیم.

همه اینها به کجا؟

برخی آثار اهداف سیاسی دارند. متاسفانه کارگردان های ایرانی گاها جامعه ایرانی و فرهنگ بومی مان را فدای این اهداف سیاسی می کنند. کارگردان می خواهد برای پدر خانواده نفرت بخرد. نفرتی که با خوشحالی لیلا پس از مرگ او دیگر هیچ پوشیدگی بر ما ندارد.

پدر پول دارد اما می خواهد خرج غیر خانواده کند با اینکه خانواده اش از همه محتاج ترند. او آنقدر بی فرهنگ است که در سینک دستشویی می کند و دخترش مجبور به تمیز کاری نجاست اوست. پدر نماد رهبر این خانواده است و تا زمانی زنده باشد فقط بدبختی می آفریند. برادران لیلا خود را طالب مرگ رهبر ایران می داند.

لیلا نماد اپوزیسیون و روشنفکران است. او سیگار می کشد و در فیلم کسی است که برادرانش را از خواب بیدار می کند. لیلا تنها کسی است که در مقابل ظلم پدر می ایستد و به او سیلی می زند. همچنین نماد مجاهدین خلق هم هست. با توجه به پوستر فیلم این مسئله به راحتی قابل درک است. لیلا نماد مخالفان رهبر ایران است که شدیدا به آنها ظلم می شود اما روزی بالاخره در برابر او خواهند ایستاد.

خرج سکه ها برای مراسم عروسی و بزرگ خاندان شدن اشاره به این دارد که نظام حاکم در ایران برای قطب شدن پول هایش را در کشور های دیگر خرج می کند با اینکه مردم خودش از همه محتاج ترند. فضای زن ستیزانه این فیلم هم اشاره به زن ستیز بودن نظام ایران دارد. چراکه حتی سر درد لیلا به عدم شوهر کردنش ربط داده می شود.

حال برای چنین اهداف سیاسی چه چیز قربانی شده؟ بله فرهنگ و جامعه ایرانی. اصلا حرف سیاسی دارید، چرا با وجه جامعه و فرهنگ ایرانی اینکار را می کنید؟ آثار فراوان آمریکایی وجود داشته اند که به سیستم حاکم آمریکا انتقاد کرده اند اما رویای آمریکایی و قهرمان آمریکایی را هم به نمایش در آورده اند. آثار انتقادی فراوانی در دنیا وجود دارد که وجه خوب مردم و جامعه خود را حفظ کردند. چرا کارگردان های ما اینقدر ناتوانند که همه چیز را برای اهداف سیاسی خود قربانی می کنند؟

جوابی در اندیشه های سیاسی روستایی

واقعا یکبار بدون روتوش به جامعه زنان ایران نگاه کنیم. آمار ها، قوانین و وظایف را آنگونه که هست، نه آنگونه که رسانه ها می گویند ببینیم. آیا جامعه ما جامعه ای است که مردان در آن هرکار بخواهند می کنند و زنان در محدودیت و خفای کامل هستند؟ در دانشگاه ها، در فروشگاه ها، در پاساژ ها، در مراکز تفریحی و گردشگری همیشه شاهد حضور زنان زیادی هستیم. پس زنان محدود شده و در خفا نیستند.

برخی می گویند زنان به خانه و آشپزخانه محدود شده اند و از تفریحات منع شده اند. حقیقتا به عنوان یک ایرانی دیده ام که بسیاری از مردان قبل از ازدواج خیلی اهل تفریح و مسافرت نبودند اما همسرشان باعث این شد. تنها مردانی بدون همسر و فرزندانشان تفریح و خوش گذرانی می کنند که رفیق باز هستند و این ضعف آن شخص است نه غالب جامعه. نه در دین ما نه در قانون ما کار خانه وظیفه زن نیست بلکه لطف او برای خانواده اش است‌‌. مردانی که این را نمی دانند و زنان خانه دارشان را تحقیر می کنند خودشان بی شعور هستند و این قضیه به جامعه و فرهنگ ایرانی ربطی ندارد.

مردان زیادی را هم می شناسیم که از زنانشان تشکر می کنند و وجود آنها را در کنارشان لطف خدا می دانند. پشت هر مرد موفقی یک زن موفق است. بسیاری از مردان موفقیتشان را مدیون همسرشان هستند. موفقیتی که در زندگی مشترک با همدیگر به آن رسیده اند و زندگی دلخواهشان را مشترکا ساخته اند.

حضور زنان در عرصه تحصیلات، علم، اقتصاد، تولید، ورزش و… نشانگر آن است که محدودیتی برای زنان وجود ندارد. حتی برخی زنان در جایگاه های سیاسی حضور داشته اند و همزمان نقش مادری هم ایفا کرده اند. قوانین دینی را هم در نظر میگیریم. نفقه، مهریه و جهیزیه به عهده مرد است. جهیزیه را هم پدر عروس می دهد یعنی در آخر جهیزیه به عهده مردان است. زن می تواند برای شیر دادن و کار در خانه حقوق دریافت کند. اینها حقوق دینی زنانمان هستند. پس انتقادی به دین هم وارد نمی توان کرد.

زندگی های عاشقاته و البته زندگی های متزلزلانه فراوانی را در ایران شاهد هستیم. همانطور که خوبی هایی هست بدی هایی هم هست. اما جالب است که بدی ها همیشه سوژه اول کارگردانانمان مخصوصا در جشنواره های بین المللی هستند. آن هم نه ایرادات و بدی های عام جامعه که به صورت عمومی باید مطالبه شوند و در راستای اصلاحشان قدم بردارند. بلکه نکات منفی بسیار قلیل و اغراق شده ای که منبع و منشاءشان احتمالا دنیای تیره و تاریک خود سلبریتی ها و جنبش می تو است.

در آخر اینکه واقعا چرا مجاهدین خلق باید نماد آزادی زنان باشند. به ۱۷ هزار نفری که ترور کردند کار نداریم. اما طلاق ها و ازدواج های زورکی شان که بر کسی پوشیده نیست‌. خود مریم رجوی به اجبار از همسرش جدا شد و با مسعود رجوی وصلت کرد. در فیلم به لیلا گفته می شود شوهر کنی سر دردت خوب می شود. احتمالا مریم رجوی دوبله سر درد بوده که می بایست دو بار شوهر کند.

هر قشر و هر گروه و هر فرقه ای که نماد آزادی زنان باشد قطعا مجاهدین خلق نیستند. کسانی که بچه های اعضایشان را مصادره کردند، آنها را به ازدواج و طلاق اجباری مجبور کردند، از خانواده هایشان جدایشان کردند، به بچه هایشان لقب توله دادند و حتی مجبورشان کردند خودشان را عقیم کنند.

برادران لیلا؛ ضد والدین و تابو شکن

تابو های اخلاقی و تربیتی زیادی در فرهنگ ایرانی وجود دارد که خط قرمز های امنیتی جامعه را تعیین می کند. یکی از این تابو ها والدین هستند. هراس از پدر و مادر یک مسئله مهم در فرزندان است که باعث می شود تا دست به برخی از کار های خلاف نزنند یا حداقل در خفا انجام دهند. نه اینکه پدر و مادرشان شکنجه گر باشند، همان ابهت و پرستیژ و احترامی که در والدین وجود دارد باعث می شود تا بچه ها از والدینشان خجالت بکشند و دست به برخی کارها نزنند. برای جوانان و نوجوانان که ممکن است هنوز درک کامل قبح و نتیجه نامطلوب برخی اعمال را نشناخته باشند این متد تربیتی خوب است و حتی مورد پذیرش انبوهی از روانشناسان است. خانواده ای که در آن فرزندان از والیدنشان حساب نبرند پایه و اساسی ندارد.

پس برای تخریب جامعه ایرانی باید خانواده و مخصوصا تابوی والدین را هدف قرار داد. همانگونه که رابرت مرداک می گوید برای نابود کردن ایران باید مادر را هدف گرفت. اینکه در آثار سیاه نمایی فراوانی والدین روانی و ابله را می بینیم و بی احترامی های فراوانی را در فضای مجازی به مقام مادر و پدر مشاهده می کنیم همین است. راه نابود کردن فرهنگ بومی ایرانی و جامعه ایرانی تخریب خانواده است. چون اگر خانواده سالمی وجود نداشته باشد جامعه ایران فرو می ریزد.

طرفداران برادران لیلا چه کسانی هستند؟

اولین دسته طرفداران برادران لیلا کسانی هستند که با عقیده های سیاسی این فیلم هم نظر هستند. یعنی عقیده شان باعث می شود تا طرفدار این فیلم باشند. چیزی که کاملا غلط است. کارگردان به خود اجازه داده با قربانی کردن فرهنگ و خانواده ایرانی به اهداف سیاسی برسد. کسی که واقعا عاقل است حتی اگر با کارگردان از نظر سیاسی هم عقیده است، اجازه نمی دهد عقیده اش چشمانش را در برابر حقیقت ببندد. او ابراز مخالفت می کند و از این شیوه انتقاد می کند. هدف توجیه کننده وسیله نیست. هدف سیاسی توجیه کننده تخریب وجه جامعه ایرانی نیست. نباید گذاشت عقایدمان چشم هایمان را ببندند.

دسته دوم هم قاعدتا درگیر زندگی مشابه لیلا هستند. یا حداقل فکر می کنند که چنین زندگی دارند. با خانواده ای احمق، پدری روانی و مادری متناقض زندگی می کنند‌. آنها این اثر را درک نمی کنند بلکه لمس می کنند. اما همانطور که پیداست چنین خانواده هایی در ایران کم هستند و نمی دانم که چرا کارگردان ها برای یکبار هم که شده در جشنواره های بین المللی یک خانواده سالم و عادی ایرانی را نشان نمی دهند؟

خوب است بخوانید:

نقد و بررسی فیلم عنکبوت مقدس