نقد و بررسی سریال عشاء ربانی نیمه شب (midnight mass)

مینی سریال نتفلیکس به نام عشاء ربانی نیمه شب، با یک مضمون کاملا دینی شروع می‌شود. این سریال پر است از فقره های مختلف کتاب مقدس و نشان دادن مناسک دینی مسیحی. از جمله بر روی عشاء ربانی که مسیحیان معتقدند با نوشیدن شراب، خون مسیح در بدن آن ها جریان پیدا می‌کند، تاکید می‌کند.

در سکانس اول شخصیت اصلی فیلم با یک دختر جوان تصادف کرده موجب قتل او می‌شود. به همین علت چند سال به زندان می‌افتد. دیالوگ اساسی درمانگری که در صحنه‌ی تصادف حاضر می‌شود، این است که چرا خدا تو را نگه داشت و آن دخترک را کشت؟! این شبهه که چرا خداوند جلوی سختی ها را نمی‌گیرد و این همه فساد و ظلم و… در جهان در جریان است، تمام فیلم را می‌سازد.

فرشته‌ی خون آشام و عشاء ربانی قلابی!

در طول سریال عشاء ربانی نیمه شب، ما با افراد مختلفی از بی‌دین و مسیحی و مسلمان طرف هستیم که مشغول به مناسک دین خود هستند. اما کشیش قصه که به لطف یک خون‌آشام ( Vampire ) زنده شده است، می‌تواند با قطره‌ای از خون آن موجود خبیث، تمام بیماری ها را از بین ببرد. کشیش با ترکیب شراب مراسم عشاء و خوراندن آن به تمام مردم، مریضی های جزیره را برطرف کرده و حتی یک دختر معلول را شفا می‌دهد. در کنار این تا آخر سریال شاهد زنده کردن مردگان و شفادادن کل جزیره توسط این مراسم عشاء ربانی که با خون یک خون آشام برگزار می‌شود، هستیم.
نام سریال هم از همین باب که چون کشیش، خون ومپایر در رگ دارد، نمی‌تواند در روز مراسم شراب‌خوری را برگزار کند و در شب به مردم به جای خون مسیح، خون ومپایر می‌دهد، عشاء ربانی نیمه شب انتخاب شده است.
در واقع مردم با سال ها نوشیدن خون مسیح، دردی ازشان دوا نشده اما با خوردن خون این ومپایر، کاملا مشکلاتشان برطرف می‌شود. حتی خوردن این خون در پایان فیلم باعث جاودانه شدن انسان ها می‌شود. تنها مشکل این است که این افراد دیگر در نور نمی‌توانند حرکت کنند و الا می‌سوزند و پودر می‌شوند.

شبهه‌ی شر

با دیدن سریال عشاء ربانی نیمه شب، مخاطب بدون شک می‌گوید چرا اولا خون مسیح که این همه سال خورده می‌شود، هیچ دردی را از مردم دوا نکرده است؟ در واقع این بخش نقدی بر دین سکولار مسیحیت است که متاسفانه روز به روز در حال کم‌رنگ‌تر شدن در غرب و به حاشیه رانده شدن است. البته از یک دین تحریف شده توقع چندانی نمی‌شود داشت. اما به هر حال حضرت مسیح‌ علیه‌السلام مدافع مظلومان و ستم دیدگان در مقابل یهودیان منحرف زمانه‌ی‌ خود بوده است. این خصلت حضرت متاسفانه امروز در کلیسای کاتولیک یافت نمی‌شود.

نکته‌ی دوم فیلم فرادینی بوده و اساسا در مورد خداوند است. چرا خداوند این همه مریضی و بدبختی و رنج را برای مردم پسندیده و این بلایا را رفع نمی‌کند؟
این شبهه‌ اساس فیلم را تشکیل داده و به نطر با زبان هنر به خوبی توانسته منظور خود را بیان کند.
اما از جهت فلسفی، این شبهه‌ی بی‌معنایی‌ است.

پاسخ فلسفی به شبهه‌ی شر

اولین دلیل در رد این شبهه این است که ما مکررا شاهد شفا یافتن افراد مختلف بدست ائمه، اولیاء خدا و عرفاء بزرگ هستیم و اینکه بگوییم برای شفا یافتن نیاز به یک شیطان خون‌آشام داریم، سخن صحیحی نیست.
همچنین اساسا بسیاری از این بلایا اتفاقا نتیجه‌ی دوری از دستورات الهی‌ است. مثلا در سریال، تصادف به خاطر مستی راننده صورت گرفته و اساسا اشتباهات انسانی موجب این مشکلات شده است. اگر از همان ابتدا شخص الکل مصرف نمی‌کرد، این فجایع هم رخ نمی‌داد. پس بسیاری از ناعدالتی ها و فقر و گرسنگی و کشتار های عظیم در جهان، نتیجه‌ی اعمال آگاهانه‌ی انسان هاست و نمی‌توان این اشتباهات را به گردن خداوند انداخت.
در کنار این مساله، اساسا این جهان جایی که محل ماندن باشد، نیست و ما در این جهان صرفا چند صباحی هستیم و موطن اصلی ما انسان ها، جهان های بَعدی‌ است. برای همین این نگاهی که جهان مادی را محور قرار می‌دهد، کاملا باعث پوچ‌گرایی شده و هدفی را وراء این جهان متصور نیست. اما در نگاه فلسفی و دینی، این جهان تنها بخش بسیار کوچکی از زندگی ماست . اتفاقا زندگی جاودانه‌ی ما در سرایی دیگر و جهانی بسیار بزرگ‌تر، جذاب‌تر و واقعی‌تر خواهد بود. برای همین فیلم با محور قرار دادن این جهان، اشتباهی بسیار بزرگ را که نتیجه‌ای جز پوچ‌گرایی و ناامیدی ندارد، مرتکب شده است.
علاوه بر این موارد، این جهان کاملا جایی برای رشد ما است. یعنی با زندگی در اینجا، ما جهان های آینده را می‌سازیم و این سیر و سلوک، بدون سختی نمی‌شود. همانطور که یک کنکوری برای پذیرفته شدن در دانشگاه مطلوب خود، چند سال فشار را تحمل می‌کند. دقیقا ما نیز برای رسیدن به نعمات بی‌نهایت و ابدی الهی، مشکلاتی را تحمل می‌کنیم تا در این آزمون الهی پیروز شویم. البته شیرینی های زیاد این جهان هم وجود دارد که سختی ها را نیز شیرین می‌کند. یعنی اساسا این جهان محور و اصل و هدف خلقت نیست تا ما با مشکلاتمان، از خداوند گله‌مند شویم. بلکه تمام این مشکلات برای جوانه زدن ما و رویش استعداد های ماست.

همان‌طور که دانه‌ تا زیر خاک نرود، به شکوفایی نمی‌رسد. ما هم با تحمل همین سختی ها می‌توانیم به لذت هایی غیر قابل وصف و بسیار بسیار دلپذیر برسیم.
همه‌ی این ها به کنار، یکی از مهم‌ترین فوائد دین، همین آسان شدن تحمل مشکلات است. به این شکل که دین‌دار با هدف رسیدن به جهان هایی بسیار جذاب‌تر، این مشکلات را با رصایت قلبی تحمل می‌کند. یعنی شخص دیندار با توجه به خداوند و اینکه چگونه خدا دارد او را مثل یک استاد ماهر رزمی (که گاهی شاگرد را رنج می‌دهد تا شاگرد قوی‌تر شود.) تربیت می‌کند تا از این جهان پر از رنج و درد پرواز کرده و اتفاقا به عوالم بعدی توجه کند.

اساسا قرآن کریم زندگی در این جهان را یک فریب دانسته که زودگذر است اما جهان پس از مرگ را با تمام لذائذ فراوانش، زندگی حقیقی و پایدار معرفی می‌کند. بنابراین اگر نگاه ما به این جهان واقعی شود و صرفا اینجا را یک مزرعه‌ای برای کاشتن محصول بدانیم که زودگذر هم است، نه تنها تحمل مشکلات برای ما آسان می‌شود بلکه مثل بعضی از بزرگان، از اینکه داریم جهان دیگری را آباد می‌کنیم، بسیار خوشحال هم خواهیم شد.
به صورت کلی اگر نگاه ما فقط به این جهان نباشد و دائما خودمان را به جهان های بعدی و اتفاقاتی که در پیش است متوجه سازیم، فلسفه‌ی بسیاری از مشکلات برایمان حل خواهد شد.
نکته‌ی آخر در مورد این فیلم، شیطان گرایی پنهان آن است. چرا که در تمام سریال عشاء ربانی نیمه شب، ومپایر یا خون‌آشام، با هیبتی ترسناک انسان ها را شفا داده و حتی مرده زنده می‌کند. در حالی که خون مسیح و متعصبان کلیسایی هیچ فایده‌ای ندارند. در پایان هم به طرز ناشیانه‌ای فیلم با آتش زدن خانه ها تمام می‌شود و مردم در آفتاب می‌سوزند. گویا اگر خانه ها را آتش نمی‌زدند خون‌آشام تمام انسان های جهان را شفا داده و زندگی ابدی را (گرچه در یک مکان بدون نور خورشید) به دیگران هدیه می‌داد! پایان فیلم بسیار ضعیف بود. مثلا بعضی افراد می‌توانستند پشت درخت یا زیر خاک یا زیر آب، جایی که آفتاب نرسد مخفی شوند ولی همه کشته می‌شوند.
جالب توجه است که در این فیلم از مسلمانان در مقابل مسیحیان افراطی یک دفاع ضمنی شده است تا بتواند مخاطب غربی خود را کانلا از مسیحیت زده کند. چرا که اساسا شبهه‌ی فیلم در مورد خداوند است و نه یک دین خاص.

پرسش و پاسخ:
پرسش: یک کتاب معرفی کنین تا در این باره بیشتر بخونم

پاسخ: کتاب معمای خیر و شر از موسسه‌ی جوانان آستان قدس بسیار عالی است.