نقد و بررسی فیلم پرویز خان؛ بهترین فیلم فوتبالی تاریخ سینمای ایران

فیلم سینمایی پرویز خان ساخته علی ثقفی، بهترین فیلم فوتبالی در مقایسه با بقیه آثار فوتبال محور ایرانی محسوب می شود. در مقایسه با سریال هایی همچون سه پنج دو و فیلم هایی مثل بیرو، می بینیم که پرویز خان هم نگاه محتوایی غنی تری دارد، هم از نظر فنی بسیار بهتر عمل کرده و هم فوتبال را بهتر و هیجان انگیز تر به نمایش درآورده. مثلا در فیلم پرویز خان فوتبال بین ایران و کویت هم از نظر حیثیت فوتبالی، هم از نظر حیثیت ملی و هم از نظر جنگی اهمیت دارد. اما در فیلمی همچون بیرو نه تنها چیزی از فوتبال بازی کردن بیرانوند نمی بینیم، بلکه فوتبال یک چاه پول برای پر کردن دهان مادرِ دختری است که بیرانوند دوستش دارد. پرویز خان کجا و بیرو کجا.

علاوه بر مطالعه مقاله، می توانید از طریق ویدئوی زیر نقد فیلم پرویزخان را مشاهده کنید:

خلاصه داستان

فیلم پرویز خان در مورد پرویز دهداری مربی تیم ملی فوتبال ایران در دهه شصت شمسی است. بخاطر سخت گیری های او تعداد زیادی از بازیکنان تیم ملی از تیم رفته اند و پروز خان برای بازی در برابر کویت باید یک تیم جمع کند. بازی کویت به چند دلیل مهم است. اول اینکه ایران 10 سال است که کویت را در فوتبال نبرده و این بازی را حیثیتی می کند. دوم اینکه کویت بخشی از خاکش را در اختیار عراق قرار داده تا از آنجا به ایران حمله کند و قرار است در کویت اجلاسی برای مقصر کردن ایران در جنگ برگزار شود، همه اینها از نظر ملی و غیرت بازی با کویت را حساس می کنند. سوم هم اینکه در شب بازی ایران با کویت، ارتش می خواهد به مواضع عراقی ها حمله کند، در صورت گل خوردن و باخت ایران، عراقی ها آسمان را برای تضعیف روحیه ایرانی ها منور باران می کنند که این اتفاق باعث لو رفتن عملیات می شود، پس بازی ایران و کویت از نظر امینیتی و جنگی هم مهم است. در نتیجه با داستانی روبه رو هستیم که یک مربی بدون تیم باید یک بازی بسیار مهم را برنده شود و در این راه، اول باید تیم خودش را بسازد و سپس باید انسان سازی کند تا بازی را برنده شود.

فرم فیلم پرویز خان

همه چیز عالی است. داستان بی نقص است، کارگردانی خوب است، فیلمبرداری فوق العاده است(مخصوصا هنگام به ثمر رسیدن گل دوم ایران)، روند فیلم کم و کاستی ندارد و بازیگر ها عالی بازی می کنند. شما با فیلم ارتباط می گیرید و به خوبی همه احساسات حاکم بر صحنه را درک می کنید. همچنین هیجان بازی ایران با کویت بر شما حاکم می شود و شما هم مثل بقیه تماشاچی های داخل فیلم هیجان خواهید داشت. بعد از اتمام فیلم روحیه سربلندی و غرور ملی شما را فرا خواهد گرفت و سوژه فیلم را تشویق خواهید کرد. فیلم پرویز خان هر آنچه را که برای فیلم بودن باید داشته باشد، دارد. می توانید آن را با لذت در جمع خانواده تماشا کنید.

شخصیت پروز خان

پرویز خان یک مربی سختگر است. به شدت روی اصولش پایبند است و همه را به رعایت آن ملزم می کند. فیلم طوری رعایت می شود که ما می فهمیم سختگیری پروز خان بخاطر خودخواهی اش نیست. یعنی او کسی نیست که چون تحمل رفتار مخالف نظرش را ندارد به بازیکنان سخت بگیرد. او پایبند اصول و مقررات است و باور دارد با رعایت قانون یک “تیم” متولد خواهد شد.

پرویز خان یک شخص سنتی اخلاق مدار است. همان ابتدا از کتاب ها و چیدمان خانه اش این را خواهیم فهمید. همچنین در طول اثر بارها رعایت اخلاقیات را از سوی او می بینیم. مخصوصا زمانی که دستور می دهد با اینکه از حریف جلو هستند، وقت کشی نکنند و بازیکن مصدوم را سریع از زمین خارج کنند.

در ابتدای فیلم انگ غربزدگی به پرویز زده می شود. با اینکه رفتارهایی که از او می گویند درست است، اما پروز خان هر آنچه به عنوان مربی تیم ملی را که لازم است دارد. از طرفی هم بعضی از کارهایش توجیه پذیر است. مثلا بردن بازیکنان تیم ملی به موزه مشاهیر غربی قطعا بهتر از ول کردن بازیکنان و عیاشی کردن آنهاست. در مقابل پرویز به بازیکنان لقب انقلابی بودن داده می شود که اصلا با رفتار آنها سازگار نیست. بازیکنان آهنگ های غیرمجاز گوش می دهند و بیلیارد بازی می کنند. جز ریش هیچ نماد یا رفتار انقلابی درون آنها وجود ندارد. در اصل برخی مسئولین از حزبی خاص با این القاب و بهانه ها می خواهند پشت بازیکنان مشهور دربیایند تا نظر و رای مردم را جلب کنند.

پرویز خان از کف جامعه(زمین خاکی و گل کوچیک) بازیکنان مد نظرش را پیدا می کند. او قید بازیکنان مشهور تیم قبلی اش را زده پس دنبال بازیکنان خودشیفته و مشهور دیگری نمی رود. هنگامی که بازیکنان خاکی اش را پیدا می کند آنها را هم از نظر فنی و هم اخلاقی می سازد. او مثل یک پدر بالای سر تیمش است و با مهربانی و بخشندگی آن را هدایت می کند. به وقتش سخت گیر است و به وقتش مهربان. جالب است که علاف نبودن، عیاش نبودن و اهل درس بودن بازیکنانش هم برایش مهم است و همه را به سمت درس سوق می دهد.

پرویز خان باور دارد که برای جمع کردن یک تیم، بازیکنان باید از یکسری اخلاقیات دور باشند. خودشیفته و تک‌رو نباشند، خودخواه نباشند، پولکی نباشند و به هم تیمی هایش اهمیت بدهد. وقتی بازیکنانی با چنین ویژگی هایی دور هم جمع شوند ما یک تیم داریم. در غیر این صورت تیم ملی محفل ستارگان خودشیفه ای می شود که می خواهند فقط خودنمایی کنند و اگر در این بازی نبازند، بازی بعدی را حتما خواهند باخت. از نظر پرویز فرق بازیکن آماتور با بازیکن ملی فقط سه ماه تمرین است. پس نمی خواهد بخاطر سه ماه ناچیز متحمل افراد نالایق شود. پرویز جملات قصار هم زیاد دارد که هر کدامشان از آموزه های اخلاقی فیلم محسوب می شوند.

پرویز خان یک مربی انسان ساز هست. او معتقد است که همه چیز را می شود با پول خرید اما آدم را باید ساخت. همین که پای بازیکنان پول پاشی کرده باعث شده که علیه او طغیان کنند و روبه رویش بایستند. بخاطر همین یک مربی اخلاق هم هست و به بازیکنانی که پیدا می کند در کنار تمرین فوتبال، درس اخلاق می دهد. در آخر هم به نتیجه می رسد و همانطور که دوست داشت بازیکنانش در لحظات حساس درست رفتار می کنند(آب خوردن هم تیمی را به آب خوردن خودشان ارجحیت می دهند، بخاطر کفش کتونی عصبی نمی شوند و…). حتی خود پروز هم از نظر شخصیتی متحول می شود و ما در نیمه دوم بازی ایران و کویت این تحول را در او می بینیم. هنگامی که سبک بازی خود را تغییر می دهد و هنگامی که از لیوان به جای قمقمه آب می خورد.

پرویز خان روحیه تسلیم ناپذیری دارد. جلوی همه در می آید. مردم و فدراسیون و بازیکنان تیم ملی سابق مخالف او هستند اما پرویز به کار خودش ادامه می دهد. انبوهی از مشکلات فنی، مکانی، مالی، بازی های تدارکاتی و… گریبان گیر تیم جدید است اما همه را حل می کند. در آخر هم مزد زحماتش را می گیرد و موفق می شود.

نمادگرایی

در جای جای فیلم بنر و تابلوهای مرتبط با سکانس ها را می بینیم. عکس مسئولین نظام، آوای آوینی، آیات و احادیث، سخنان امام خمینی و… . عکس ها و نوشته هایی که در طول اثر نشان داده می شوند وظیفه نشان دادن موضع تولیدکننده را دارند. چیزی که قبلا در فیلم مصلحت دیده بودیم. در برخی سکانس ها کارشکنی مسئولین را می بینیم و در همان سکانس ها نوشته هایی از امام خمینی(به اسم انقلابی بودن ظلم نکنید)، ائمه یا قرآن را می بینیم که نشان می دهد تولیدکننده قصد ندارد ایرادات را به حکومت یا جای دیگر نسبت دهد، بلکه می خواهد آنها را به شخص نسبت دهد. یعنی فلان مسئول که بد عمل می کند مشکل از خودش است و با نوشته ها و عکس های موجود در صحنه می فهمیم که موضع اصلی تولیدکننده این نیست که کارشکنی مسئول را به کل نظام یا حکومت نسبت دهد. چراکه ماهیت نظام این نیست. همچنین در کنار اشخاصی که کارشکنی می کنند، تعداد زیادی هم کاراکتر می بینیم که مسئولیت پذیر هستند و خوب عمل می کنند. یعنی فیلم پرویز خان در عین انتقاد اصلا قصد حمله به حکومت را ندارد، سیاه نمایی نمی کند و همه را به یک چوپ نمی راند. اتفاقا در کنار مشکلات، تفکر و مسیر درست را هم نشان می دهد و اصول صحیح را یادآوری می کند.

در جایی هم پشت تیم ملی مبارز عکس امام خمینی را می بینیم و پشت سفیر ایران(که می گوید بازی را لغو کنید) عکس شاهان قاجار را مشاهده می کنیم. یعنی فیلم با نمادهایی که به کار می برد می خواهد مخاطب را شیر فهم کند که این تیم ملی، تیم جنگدگی و مقاومت است و روحیه کسانی که طرفدار لغو بازی هستند همان روحیه شاهان قاجاری است که بدون هیچ مقاومتی کشور را به دشمن تقدیم می کردند.

نظام سالم

گرچه برخی مسئولین کارشکنی می کنند و در پی اعمال نظر شخصی شان هستند و برخی هم به دنبال سود سیاسی هستند، اما کمیته انضباطی که باید حرف آخر را بزند از تمام جوها و التهابات دور است و رای کاملا درستی می دهد. یعنی ماهیت و بدنه مدیریتی سالم است. همچنین در کنار مسئولین ناکارآمد ما شاهد مسئولیت کارآمدی هم هستیم که به هر قیمتی (حتی اخراج شدن) کار درست را انجام می دهند.

این پیام امید بخش فیلم است. گرچه در درست و غلط بودن این نظام سالم در حال حاضر شبهاتی وجود دارد اما قطعا در آن زمان رای درستی صادر شده. نشان دادن یک نظام و بدنه قانون مند و قوی باعث تقویت حس اعتماد مخاطب می شود. مخصوصا زمانی که بسیاری از فیلم ها قصد دارند نظام قضایی را تخریب کنند. گرچه انتقاداتی همیشه به نظام قضایی وجود دارد، اما فیلمی مثل پرویز خان در عین وارد کردن انتقادات، بدنه را زیر سوال نمی برد. این مسئله هم مطرح است که قوانین تصویبی و قضایی لازم الاجرا هستند و اکثر مواقع مخالفت هایی که وجود دارد بخاطر در خطر افتادن منافع شخصی اشخاص است. اما فیلم پرویز خان چون روایت واقع گرایانه ای دارد، اصل رای انضباطی را آنگونه که شایسته بود به نمایش گذاشت. حتی اگر مشکلاتی هم وجود داشته باشد، از رای های درست و عملکرد های دور از جو جامعه و غیر منفعت طلبانه باید تجلیل کرد که فیلم پرویز خان اینکار را می کند.

اگر هم انتقادی وجود داشته باشد باید همه جانبه و منصفانه نقد صورت بگیرد. در عموم فیلم هایی که منتقد نظام قضایی هستند، مشاهده می کنیم که یک سوژه یک در میلیون(مثلا شنای پروانه) دست مایه تولید کننده شده تا نظام قضایی را زیر سوال ببرد. یعنی نه مسئله مطرح شده دغدغه عموم جامعه است، نه به قضیه نگاه همه جانبه می شود. بلکه فیلم کذایی با درگیر کردن احساسات مخاطب، قصد دارد نگاهی مغرضانه به پرونده قضایی داشته باشد(مثلا متری شیش و نیم).

یک تیم واقعی

بچه های تیم ملی خودشان لباس می شورند، نماز میخوانند، برای شوفاژ خانه گازوئیل جور می کنند و دسته جمعی آن را روشن می کنند، پول بلیط هواپیما را تهیه می کنند، خوابگاهشان را سروسامان می دهند، خاکی و بی ریا هستند، انگیزه مادی ندارند و بخاطر عشقشان به فوتبال یا تیم ملی بازی می کنند و انبوهی فضیلت اخلاقی دیگر.

همه بازیکنان زخم خورده جنگ هستند یا بی رحم جنگ را حس کرده اند. ولی فاز ضجه یا روشنفکری بر نمی دارند و قول می دهند تا انتقامشان را در زمین بازی بگیرند. برعکس تیم قبلی پای تمام دستورات پرویز خان می ایستند و به حرفش تمام و کمال گوش می دهند. همه اینها راز موفق شدن است تیم است.

پرویز خان اصرار دارد تا بگوید بازی خوب لازم هست اما کافی نیست. ورزشکار خوب کسی است که علاوه بر بازی خوب از اخلاق خوب هم برخوردار باشد و با هم تیمی هایش بتواند کنار بیاید. این عقیده بلند شده از تفکرات بومی ایرانی است. برخلاف غربی ها که اتفاقا بازیکنان و ورزشکاران را متکبر و خودبین بار می آورند، در کشور ما فرهنگ ورزشکاری با جوانمردی و اخلاق مداری گره خورده است. زورخانه و کشتی در ایران دقیقا نمونه هایی هستند که افتادگی ورزشکار، مرام و معرفت را به ما نشان می دهند.

از شخصیت سنتی پرویز خان هم انتظار می رود تا پایبند جوانمردی و پلهوانی اصیل باشد. بخاطر همین با خودشیفتگی و پولکی بودن بازیکنان مخالف است و از کف جامعه تیمش را می سازد. بخاطر همین است که اول فیلم بازیکنش را از زمین خارج می کند، چون رفتارش دور از فرهنگ پهلوانی و ورزشکاری اصیل ایرانی است.

پرویز نماد مبارزه با جریان سلبریتی ها

پرویز خان در مقابل بازیکنان مشهوری قرار می گیرد که مردم برای امضا گرفتن از آنها سر و دست می شکنند. بخاطر این بازیکن ها است که مردم به پرویز معترض اند و شعارِ رفتنِ او را سر می دهند. حتی برخی از کادر فدراسیون تحت تاثیرِ نام و شهرت این بازیکنان هستند. اما پرویز خان از همان موقع که با آنها کار می کرده اصلا این قضایا برایش مهم نبوده چه برسد به الان که این بازیکنان رفته اند.

یعنی پرویز در مقابل جریان سلبریتی های خودشیفته و خودخواه قرار می گیرد. او با تخصص خود تیمی را به دور از ویژگی های سلبریتی ها جمع می کند و به تقابل با کویت می رود. پرویز خان فهمیده که برخی اخلاقیات اگر وارد کار شوند، حتی با اینکه بازیکنان حرفه ای هستند، اما تیم نمی شوند و به نتیجه مطلوب نمی رسند. بارها در طول فیلم به پرویز گفته می شود که مگر اخبار را دنبال نمی کنی؟ نه؛ پرویز اهل دنبال کردن اخبار نیست. او تحت تاثیر اتفاقات زرد نشریات خبری و اسم بازیکنان نیست، او تحت تاثیر رسانه ها نیست، او کارش را بلد است و به نحو احسن انجام می دهد.

جمعبندی فیلم پرویز خان

بعد از تماشای این فیلم، تیم ملی پرویز دهداری را با تیم ملی جدیدتر که به جام جهانی قطر رفت مقایسه کنید. در تیم دهداری اخلاق حرف اول را می زند و بازیکنان اخلاق مدار هستند. اما در تیم ملی جدید هر چند وقت یکبار، بی اخلاقی یکی از بازیکنان مثل بچه ناخواسته یا ویس فدایت شوم برای یک زن نه چندان موجه، لو می رود. تیم پرویز دهداری انگیزه مادی ندارد اما بازیکنان تیم جدید ماشین صدمیلیاردی وارد می کنند. بازیکنان تیم پرویز خان بخاطر هوش مربی از تنش دور هستند(اینکه بازی تاثیر مستقیم روی جنگ دارد) اما بازیکنان تیم جدید کاملا تحت تاثیر جوها و تنش های جامعه هستند و حتی در کنفرانس های خبری آن را ابراز کرده اند.

حالا کدام تیم موفق می شود؟ مهم نیست. باید ببینیم کدام تیم محبوب دلها می شود. فطرت جامعه ایرانی به تیم پرویز دهداری گرایش دارد. تیمی که الان مثلا در رشته کشتی نمونه اش را می بینیم. کشتی گیرانی که هم خاکی هستند، هم مردمی هستند و هم جوانمرد. مهم این است که در دل مردم جای خود را باز کنی. همیشه کسانی هستند که خود فروخته باشند و برای گرفتن امضای یک بازیکن یا ازدواج یک بازیگر گریبان چاک دهند. اما عموم مردم از کسانی یاد خواهند کرد که همین ویژگی هایی را داشته باشند که پرویز خان آنها را پروتکل انتخاب بازیکنانش قرار داد. سلبریتی شدن مهم نیست، مهم آدم شدن است.