نقد و بررسی انیمیشن دنیای عجیب (strange world)؛ جهانی سوار بر لاکپشت

انیمیشن دنیای عجیب یا همان استرنج ورلد، اولین انیمیشن کمپانی دیزنی در اواخر سال 2022 میلادی بود. این انیمیشن اولین انیمیشن سینمایی بلند دیزنی به مناسبت صد سالگی دیزنی محسوب می شود. این انیمیشن به دلایل مختلفی فروش افتضاحی داشت. بدون در نظر گرفتن هزینه های توزیع و تبلیغ، این انیمیشن 135 میلیون دلار بودجه مصرف کرد اما در گیشه کمتر از 75 میلیون دلار فروش داشت. یعنی تقریبا نصف بودجه تولید را توانست از گیشه دشت کند. در این مقاله از نظر محتوا به بررسی انیمیشن دنیای عجیب خواهیم پرداخت.

همچنین می توانید نقد و بررسی این انیمیشن را از طریق ویدئوی زیر تماشا کنید:

خلاصه داستان

مردم منطقه آلاوانیا با امکانات بسیار محدودی زندگی می کنند. بخاطر همین می خواهند از آلاوانیا خارج شوند و از منابع خارج آلاوانیا بهره ببرند. ییگر کِلید ماجراجویی است که می خواهد از کوه های اطراف آلاوانیا عبور کند و پسرش سرچر کلید کسی است که با پیدا کردن گیاهی خاص می تواند از آن برق تولید کند و دیگر برایش ماجراجویی و خروج از آلاوانیا مهم نیست. اختلاف بین پدر و پسر مبنی بر ماندن یا رفتن باعث جدایی آنها و مفقود شدن ییگر می شود.

چند سال بعد زمانی که سرچر ازدواج کرده و پسری با تمایلات همجنسبازانه دارد، به او گفته می شود که گیاهش در حال ضعیف شدن است و ریشه اش در اعماق زمین است. پس تیمی مجرب به درون زمین فرستاده می شود تا مشکل گیاه را کشف کند و رفع کند. دنیای قعر زمین برای خودش اکوسیستمی جداگانه و عجیب دارد. در آنجا ییگر پیدا می شود و ماجراجویی تیم جدید برای یافتن ریشه مشکل شروع می شود. اما اصلی ترین ماجراجویی، ترمیم روابط فرزندان با پدران است.

ییگر به همراه فرزند و نوه اش متوجه می شوند که آلاوانیا در اصل پشت یک لاکپشت بنا شده و بقیه دنیا پوشیده از آب است. یعنی فقط پشت این لاکپشت امکان حیات وجود دارد و دیگر هیچی در دنیا نیست. گیاهی هم که از آن برق تولید می کردند در اصل یک مهاجم به لاکپشت است و علاوه بر اینکه نباید آن را احیا کرد، بلکه باید آن را نابود هم کرد. با نابود کردن ریشه گیاهان برقی دیگر برق تولید نمی شود(مگر مواقع خاص برای استفاده نمادین و محدود) و آلاوانیا به عقب باز می گردد.

تحلیل محتوایی انیمیشن دنیای عجیب

شخصیت های همجنس باز

شاید یکی از اصلی ترین دلایل عدم فروش موفق انیمشن دنیای عجیب در گیشه و ضرر سنگینش همین باشد. قبل تر انیمیشن لایتیر(که شخصیت همجنس باز داشت) فقط هزینه تولید را از گیشه دشت کرده بود و نتوانسته بود هزینه توزیع و تبلیغش را جبران کند. وجود شخصیت های همجنس باز در این دو انیمیشن باعث شد تا جامعه جهانی و حتی جامعه خود آمریکا از این آثار استقبال نکنند.

پسر سرچر کلید یا همان ایتان کلید، تمایلات همجنس بازانه دارد. او عاشق پسر دیگری به نام دیازو شده است. در طول انیمیشن هیچکس در شهر یا اقوام ایتان با این قضیه مشکلی ندارد و این مسئله کاملا امری پذیرفته شده است. حتی کسی از این تمایل ایتان تعجب هم نمی کند. یعنی آنقدر قضیه جا افتاده که هیچ تلاشی توسط انیمیشن برای توجیه رابطه همجنسبازانه بین این دو کاراکتر انجام نمی شود. در آخر هم می بینیم که ایتان و دیازو به همدیگر رسیدند.

انگار انیمیشن دنیای عجیب سعی دارد خیلی عادی به مسئله نگاه کند. بگوید که والدین و جامعه باید بپذیرند که ممکن است فرزندانشان چنین تمایلاتی داشته باشند و از آنها حمایت کنند! طبق مطالعات کمتر از 2 درصد مردان و 0.5 درصد زنان(در غرب و اروپا) تمایلات همجنس خواهانه دارند[منبع]. پس خیلی غیر منطقی است که برای حمایت از جامعه حدود یک درصدی(که در دیگر جاهای دنیا از این هم کمتر اند)، چنین بودجه هایی خرج شود. پشت پرده حمایت از همجنس بازی چیزی نیست جز عادی سازی روابط نامشروع شنیع و از بین بردن بنیاد خانواده. اما هنوز این جریان مخالفان سرسختی دارد. کسانی که انیمیشن را تحریم کردند و کاری کردند که دنیای عجیب ضرر سنگینی بدهد.

جالب است که مسئله همجنس بازی در انیمیشن دنیای عجیب اصلا جای خاصی هم ندارد. یعنی هیچ اتفاق خاصی یا هیچ حرکت خاصی یا هیچ تحول خاصی در انیمیشن بخاطر مسئله همجنس بازی رخ نمی دهد. فقط وجود دارد اما کاری نمی کند. یعنی خود تولید کننده ها نمی توانند از این مسئله داستان خاصی دربیاورند ولی اصرار دارند که شخصیت چنین تمایلاتی داشته باشد. پس عملا همجنسباز بودن شخصیت جزو ایرادات فرمی انیمیشن محسوب می شود. چراکه هیچ تاثیری در روند داستان ندارد و بود و نبودش فرقی ندارد.

دغدغه زیست محیطی

انیمیشن دنیای عجیب در وهله اول در حال بیان دغدغه زیست محیطی است. ریشه تولید انرژی برق در حال نابود کردن لاکپشت است. مثل انرژی های فسیلی که ریشه تولید برق هستند و ادعا شده باعث گرم شدن زمین شده اند. انیمیشن دنیای عجیب اعتقاد دارد کلا تولید برق باید متوقف شود تا زمین در امان بماند. زیرا این ریشه این انرژی مثل انگلی است که قلب زمین را از کار انداخته. حتی خود زمین را هم طوری به تصویر کشیده که در حال مقابله با این انرژی است. جالب است بدانید علت بسیاری از طوفان های سهمگین و سایر پدیده های پرتلفات آب و هوایی را تغییر آب و هوایی زمین می دانند. برخی هم داعا دارند این پدیده ها مکانیزم دفاعی زمین علیه برای حفظ خود است. یعنی تغییرات آب و هوایی را یکجا اصلاح می کند. برخی زمین را یک پیکر می دانند. همانطور که انیمیشن یک پیکر برای لاکپشت در نظر گرفته است. این پیکر اگر دچار نقصی شود سیستم داخلی اش به اصلاح قضیه می پردازد. این هم یکی دیگر از شباهت های لاکپشت انیمیشن دنیای عجیب با کره زمین است.

شاید بگویید که لاکپشت در انیمیشن خودش در کره آبی دیگری زیست می کند و نماد کره زمین نیست. اما از آن جهت که معلق نشان دادن یک لاکپشت در فضا برای ساخت انیمیشن خیلی غیر منطقی است می توان گفت این کار برای توجیه پذیر بودن اثر انجام شده. پس لاکپشت استعاره ای از کره زمین محسوب می شود. وجود سازه های شرقی و غربی در کنار هم و همزیستی نژادهای شرقی و غربی به علاوه فرهنگ ترکیبی شرق و غرب دلیل دیگری است که آلاوانیا را نمادی از کل زمین بدانیم.

البته راه حل انیمیشن مضحک است. انیمیشن می گوید کلا باید قید سوخت های فسیلی را بزنیم. ولی هیچ انرژی جایگزینی معرفی نمی کند. ما می بینیم که با حذف گیاه از زندگی مردم، آنها دیگر برق ندارند. یعنی چون پای جان زمین وسط است، باید قید انرژی الکتریکی را که بسیار سود دارد و باعث پیشرفت های زیادی در جامعه داخل انیمیشن شده است را بزنیم. این راه حلی به شدت افراطی است. می دانیم که با نظارت و کنترل سوخت های فسیلی و جلوگیری از سودجویی برخی کشورها و صرفه جویی و استفاده بهینه از انرژی می توان حجم زیادی از آلودگی را کم کرد. مستند ها و مقاله های بسیاری در خصوص این موضوعات تولید و منتشر شده. در کل راه حل استفاده نکردن از سوخت های فسیلی واقعا مزخرف است و شبیه راه حل فعالان افراطی حوزه محیط زیست است. هیچ توجیه اقتصادی، علمی و کاربردی هم ندارد و انیمیشن فقط با احساسی کردن ما و نشان دادن لاکپشت دم مرگ می خواهد حرفش را به کرسی بنشاند.

نکته دیگری که به آن اشاره شد کم بودن منابع طبیعی زمین برای مردم آلاوانیا است. انیمیشن در ادامه به این مسئله اشاره خاصی نمی کند که چطور باید بر این مشکل غلبه کرد. هیچ حرفی از کنترل جمعیتی یا چیز دیگر به میان نمی آید.

اسطوره لاکپشت

روایات مختلفی در ادیان و مذاهب قدیمی در مورد آفرینش وجود دارد. در یکی از این روایت ها که مربوط به سرخپوست های آمریکا است آمده که لاکپشتی برای درست کردن اقامتگاه دائمی برای یک دختر زمین را خلق کرد. به این گونه که یک وزغ به اعماق دریای اولیه شیرجه می‌زند تا قطعاتی از خاک را به دست آورد. وزغ خاک را روی لاک لاکپشت می‌گذارد و لاک‌پشت با هر تکه خاک بزرگ‌تر می‌شود. این روایت شباهت زیادی به لاکپشت انیمیشن دنیای عجیب دارد.

در آیین هندو نیز لاکپشت اهمیت خاصی دارد. در تمثیل خدای خورشید هندو(سوریا) و دومین ایزد از ایزدان سه گانه هندو یعنی ویشنو، لاکپشت به کار رفته. سوریا خدایی است که گردن او به شکل صدف لاکپشت است. همچنین لاکپشتی به نام کورما یکی از تجلیات ویشنو است. او بعد از فرو رفتن زمین به زیر آب ظهور می کند و امکان تولد و حیات را بر روی لاک خود فراهم می کند. در این اسطوره، زمین به مانند لاک لاکپشتی تصور شده است که چهار فیل بزرگ بر گوشه های آن ایستاده اند.

فنگ‌شویی یک فلسفه و فن باستانی در چین است که ادعا می‌کند دکوراسیون مناسب و چیدمان می‌تواند بر سلامتی، شادی، موفقیت، هماهنگی و به‌طور کلی نیروی چی تأثیر داشته باشد. در فنگ شویی ادعا می شود که چهار حیوان آسمانی یعنی ببر، ققنوس، اژدها و لاکپشت وجود دارد که لاکپشت نماد شمال ساختمان و یکی از قدرتمند ترین نمادهاست.

پیروان کنفوسیوس لاکپشت را یکی از چهار مخلوق معنوی به همراه اسب شاخدار، ققنوس و اژدها می دانستند. در فلسفه تائوئیسم، لاکپشت نماد جهان است. پوسته گنبدی شکل آن نمایانگر آسمان ها و زیرین صاف آن، زمین است.

آئو یک لاک پشت دریایی بزرگ در اساطیر چینی است. تصور می شد که او در زمان شکل گیری جهان در دریای چین جنوبی زندگی می کرده است. هنگامی که الهه نوا، خالق بشریت، پس از یک فاجعه در حال تعمیر آسمان بود، چهار پای آئو را قطع کرد و از آنها به عنوان تکیه گاه استفاده کرد.

پس می بینیم که سرخ پوست ها، چینی ها و هندوها بر این باور بودند که جهان در اصل بر روی لاک یک لاکپشت سوار است. به دلیل اینکه آیین بودا از هند به چین رفته، بسیاری از اساطیر هندی خواسته یا ناخواسته با آن به چین منتقل شده اند. الگوی دنیای عجیب در نمایش دنیا همین است و لاک یک لاکپشت محل زیست بشریت است. پس می بینیم که هالیوود برای ساخت داستان های خود مدتی است که به شدت به شرق و آیین های شرقی گرایش پیدا کرده است. جالب است که روی لاک در سرزمین آلاوانیا مردم از دو نژاد غربی و شرقی هستند. یعنی چون فلسفه این انیمیشن از شرق آمده، بسیاری از مردم داخل انیمیشن و ساختمان ها شکل شرقی دارند.

همچنین هنگامی که شخصیت های داستان لاکپشت را می بینند، چشمش همانند یک کهکشان است. وجود کهکشان ها درون چشم یا دهان یک الهه یا خدا در آیین های شرقی بسیار مرسوم است و این هم نمادگرایی دیگری است تا علاوه بر اینکه جهان را استوار بر لاکپشت معرفی کند، آن را یک الهه و خدا هم بنامد. همانطور که حدس می زنید در انیمیشن دنیا عجیب خبری از خدا نیست و جایگزین خدا همین لاکپشت قرار داده شده.

نظم نوین جهانی

یکی از اهداف انجمن های مخفی و یهودیان و کشورهای مدعی کدخدایی جهان و ابرقدرت بودن، این است که باید دنیا یک کشور واحد شود تحت رهبری خودشان. این هدف در دین ما هم وجود دارد و گفته می شود با ظهور امام زمان، دنیا امت واحده می شود تحت رهبری امام زمان. نمایش نژاد و معماری شرقی و غربی در کنار همدیگر نشان از رخ دادن همین مسئله دارد. با توجه به اینکه در آخر هم قهرمانان اصلی داستان از نژاد غربی هستند، غرب در حال قیم نشان دادن خود برای جهان است.

جالب است که آمریکا و چین رابطه حسنه ای با هم ندارند و بر سر ابرقدرت شدن در دنیا با هم دعوا دارند. اما در انیمیشن این مسئله کاملا حذف شده(حتی مثلا یک شخصیت چشم بادامی رقیب هم وجود ندارد) و چینی ها بدون تنش با غربی ها در جامعه زندگی می کنند. همچنین تنها نژادهایی که اهمیت داشتند غربی ها و چشم بادامی ها بودند. آفریقایی ها، هندی ها، مردم آمریکای مرکزی، آمریکای جنوبی و مردم غرب آسیا هیچ جایی در انیمیشن ندارند. شخصیت های سیاه پوستی هم که می بینیم نماد آفریقایی ها نیستند. بلکه همان سیاه پوستانی  هستند که در کشور های غربی زندگی می کنند.

سه نسل در یک قاب

شخصیت های ییگر کلید، سرچر کلید و ایتان کلید نماد سه نسل مختلف هستند. ییگر که به معنای شکارچی است، نماد نسلی از آمریکا است که به جنگ رفت(حتی مدتی مفقود الاثر می شود) و در ابرقدرت شدن آمریکا سهیم بود. ییگر در خارج از مرزها به دنبال ماجراجویی است. همانطور که آن نسل در آمریکا بارها به خارج از مرزها اعزام شد تا جنایت بار بیاورد. سرچر که به معنای جستجوگر می باشد نماد نسلی است که به سرعت در علم ترقی کرد. ترقی علمی که آمریکا را از نظر علمی به قطب تبدیل کرد. در انیمیشن هم سرچر باعث ترقی جامعه می شود. ایتان نیز نسل جدید آمریکا است. نسلی که نه توان علمی سابق را دارد و نه قدرت بدنی دو نسل قبل خودش را دارد. ایتان باید تعادل را ایجاد کند. او با کنار هم قرار دادن خوب و بد باعث ایجاد تعادل شود. همانطور که در بازی تخته ای این را بیان می کند.

اینکه ایتان می خواهد با درست قرار دادن خیر و شر در کنار همدیگر نظم را برقرار کند، به فلسفه یین و یانگ باز می گردد که آن هم ریشه شرقی دارد. یعنی تضادها مثل خیر و شر، شب و روز و… هستند که در کنار هم تعادل را رقم می زنند. نسل های آمریکایی با هم دچار تنش شده اند. انیمیشن دنیای عجیب باور دارد این نسل ها باید با همدیگر سازش پیدا کنند و تفاوت همدیگر را بپذیرند. آنگاه می توانند دنیا را نجات دهند.

نیروی حیات

درون بدن لاکپشت نیروی طلایی رنگی وجود دارد که توسط موجوداتی کوچک ایجاد می شود. این نیرو باعث احیای اعضای داخلی از دست رفته می شود و حتی تجمیع آن باعث احیای قلب لاکپشت و زنده شدن آن می شود. این نیرو همان نیروی حیات یا نیروی “چی” است. نیرویی که در آیین های شرقی ادعا می شود در تمام کائنات در جریان است و باعث حیات جانداران است. فلسفه این نیرو به آیین های شرقی باز می گردد. مبنای انیمیشن دنیای عجیب اقتباس از آیین های شرقی بود پس مشخص است که از این نیرو هم در داستانش استفاده می کند.

اینکه اعضای لاکپشت بدون مصرف انرژی شیمیایی و با کمک نیروی حیات(به عبارتی جادو) احیا می شود و در آخر هم با همین نیرو از مرگ برمی گردد، نشان می دهد که لاکپشت خداست. خدایی که جاودانه است زیرا نمی میرد و حتی قطع عضو را درمان می کند.

ژول ورن

الگوی دیگر انیمیشن دنیا عجیب، رمان سفر به اعماق زمین ژول ورن است. جهان درون بدن لاکپشت با اینکه در حال نمایش سیستم داخل بدن یک موجود زنده مثل سیستم دفاعی است، اما می بینیم که مثلا برخی از آنها شبیه دایناسورهای پرنده هستند که یادآور مواجه شخصیت های داستان ژول ورن با موجودات ماقبل تاریخ است.

پنه لوپه

یکی از تناقض های عمدی انیمیشن دنیای عجیب، کاراکتر پنه لوپه است. در اساطیر پنه لوپه تنها زن وفاداری بود که منتظر همسرش که به جنگ تروا رفته بود ماند و با ترفندهای مختلف خواستگارانش را دست به سر کرد. پنه لوپه نماد وفاداری است. او زنی است که بیش از ده سال منتظر همسرش ماند چون خبر مرگ او را نشنیده بود. در آخر هم همسر او بازگشت و از پنه لوپه بابت وفاداری اش تقدیر کرد. اما در انیمیشن شخصیت پنه لوپه به همسرش وفادار نمانده و با کس دیگری ازدواج کرده. این تناقض قرار است نکته طنز داستان باشد.

نتیجه گیری از انیمیشن دنیای عجیب

دنیای عجیب در ظاهر دارد دغدغه زیست محیطی مطرح می کند. که البته در ارائه راه حل بسیار مضحک عمل کرده. به علاوه اینکه در ظاهرش از اقلیت های جنسیتی بی پرده حمایت می کند. اما در باطن لایه های سیاسی، دینی، ماورایی و اسطوره ای دارد. لایه سیاسی همان وحدت نسل ها و نمایش آمریکا به عنوان منجی دنیاست، لایه دینی همان تکیه بر آیین های شرقی در مسئله خدا، خلقت، آفرینش و جهان است، لایه ماورایی تسلط سیستم بدن لاکپشت به نیروی حیات و جادو است که از او یک خدای جاودان می سازد و در آخر لایه اسطوره ای است که به اسطوره هایی همچون آئو دامن زده و فلسفه جهانی که بر پشت لاکپشت استوار شده به تصویر کشیده. گرچه اسطوره های کوچکی مثل پنه لوپه را هم در خود جای داده است.

در کل این انیمیشن نگاهی کفر آمیز به خدا دارد. کاملا خدای ادیان ابراهیمی را حذف کرده و یک موجود غول پیکر را جایگزین آن کرده. این انیمیشن حتی دیدگاه شرک آلود ندارد بلکه کاملا الحادی ساخته شده. دنیای عجیب در حال رویا پردازی برای یک جامعه جهانی است آن هم به قیومت آمریکا که با توجه به مسائل اخیر جهان خیلی بعید به نظر می رسد. در آخر باید گفت که انیمیشن دنیای عجیب حتی با اینکه مورد استقبال قرار نگرفت اما درون خود حرف های زیادی برای گفتن داشت. قصد داشت با اقتباس های خاص از اساطیر و آیین ها، یک جهان الحادی را به خورد مخاطبین خود بدهد، مسئله نظم نوین جهانی که کم کم به رویای دست نیافتنی غرب و یهود تبدیل شده را احیا کند و با آن رویا پردازی کند و با داستانی که روایت می کند از اقلیت های جنسی دفاع کند. اینها تمام آنچیزی بود که کمپانی دیزنی سعی داشت در متن و فرامتن این انیمیشن با آن به خودآگاه و ناخودآگاه مخاطب حمله کند.