نقد و بررسی انیمه نام تو (your name)؛ جلوه خداوند در بهترین انیمه سینمایی ژاپن

انیمه نام تو بهترین انیمه سینمایی تاریخ ژاپن است. درام تاثیر گذار، اتفاقات غیر قابل پیشبینی و شکه کننده، بازی با زمان، روابط بین شخصیت ها و… به طور خیره کننده ای کارگردانی شده اند. از کیفیت انیماتوری اثر نیز نمی توان گذشت. ماکوتو شینکای (نویسنده و کارگردان) اثبات کرده که یکی از بهترین کارگردان های تاریخ ژاپن است. او با انیمه نام تو توانست رکورد تنها انیمه اسکار گرفته یعنی شهر اشباح را بشکند. این کارگردان علاقه زیادی به ترکیب عشق با عناصر دیگر داستانی دارد. او برخلاف هالیوود، تا کنون عشق حقیقی را به تصویر کشیده نه اینکه هوسی زود گذر را به عنوان عشق به مخاطب قالب کند. ایده اولیه این اثر نیز به شدت جذاب است. جابه جا شدن بدن یک دختر و یک پسر. این ایده به تنهایی می تواند سرگرم کننده باشد. حال اگر با داستانی عالی هم ترکیب شود، می توانیم شاهد یک شاهکار باشیم.

تشابهات داستانی در انیمه نام تو

ماکوتو شینکای از آن دسته کارگردان ها و نویسنده هاست که هر اثری را که بسازد، می توان مروری از آثار قبلی را در آن دید. اکثر آثار وی در دنیایی واحد رخ می دهند. مهم ترین آثار وی انیمه 5 سانتی متر بر ثانیه، باغ کلمات، نام تو، فرزند آب و هوا و زندانی کردن سوزومه (اکران نشده) هستند. جالب است که انیمه های جدید تر گاها شخصیت ها یا روند های داستانی انیمه های قدیمی تر را دارند.

دو شخصیت اصلی انیمه باغ کلمات در انیمه نام تو حضور دارند. شخصیت مونث باغ کلمات همان معلمی است که در مدرسه میتسوها، واژه گرگ و میش را درس می دهد. در جایی دیگر هم در میان جمعیت شخصیت مذکر باغ کلمات را می بینیم.

در انیمه 5 سانتی متر بر ثانیه سکانس پایانی نشان می دهد که عاشق و معشوق سابق از کنار یکدیگر می‌گذرند. کمی مکث می کنند و نگاهی به پشت سر می اندازند. در نهایت بدون رد و بدل شدن هیچ دیالوگ یا ارتباط چشمی به مسیرشان ادامه می دهند. این را می توان یکی تلخ ترین پایان ها دانست. زیرا جدایی مادی و درگیر شدن با کار برای دو شخصیت باعث شد همدیگر را فراموش کنند و بعد از سالها بی هیچ توجهی و فقط با مروری کوتاه از خاطرات قدیمی از یکدیگر عبور کنند.

دقیقا همین سکانس را در انیمه نام تو شاهد هستیم. میتسوها و تاکی از روی پل و در هوای برفی عبور می‌کنند. کمی مکث می کنند و نگاهی به پشت سر می اندازند. در نهایت بدون رد و بدل شدن هیچ دیالوگ یا ارتباط چشمی به مسیرشان ادامه می دهند. اما خوشبختانه ماکوتو شینکای در اینجا داستان را تمام نکرد. او در سکانس بعدی نشان می دهند که عاشق و معشوق انیمه نام تو همدیگر را می بینند. گویا همدیگر را اصلا نمی شناسند اما احساسی خاص آنها را به سمت یکدیگر هدایت می کند. این احساس همان عشق است. آنها در آخرین پلان های انیمه نام تو همدیگر را می بینند و نام یکدیگر را می پرسند.

در انیمه فرزند آب و هوا هم میتسوها و هم تاکی را می بینیم. اما خبری از آشنایی آنها نیست. نه نام خانوادگی تاکی روی سنجاق سینه پرسنلی میتسوها نوشته شده (ازدواج نکرده اند) نه حلقه ای در دست تاکی است (نامزد هم نکردن). این کارگردان در انیمه نام تو  رابطه جدی بین دو شخصیت دیگر را با یک حلقه به مخاطب رساند(میکی اوکودرا). همچنین در انیمه فرزند آب و هوا با حلقه ای که هوداکا برای هینا خرید، این موضوع را برای بار دیگر به صورت مشهود تر به مخاطب رساند. پس اگر حلقه ای در دست تاکی نیست، رابطه جدی ای هم وجود ندارد. این هم یکی دیگر از اتفاقات تلخی که می توان انتظار داشت. اینکه مشهورترین شخصیت های خلق شده توسط ماکوتو شینکای به یکدیگر نرسند.

در ضمن انیمه فرزند آب و هوا از سناریوی نام تو پیروی می کرد. ابتدا شخصیت دختر و پسر با هم آشنا می‌شوند. به هم علاقه مند می شوند. ناگهان شخصیت دختر ناپدید می شود. پسر به دنبال او می رود و برای پیدا کردنش بسیار تلاش می کند. دختر و پسر برای مدت کوتاهی همدیگر را می بینند و سپس از هم جدا می شوند. این جدایی تا پایان انیمه ادامه دارد و سکانس پایانی تجدید دیدار آنها را نمایش می دهد. می‌بینیم که سناریوی نام تو و فرزند آب و هوا یک سناریوی واحد است.

بررسی عمیق انیمه نام تو

از انیمه نام تو می توان به عنوان یکی از انیمه های مذهبی نام برد. البته که این مضمون را نمی توان در داستان به راحتی دید. بلکه باید کمی با محتوا و علیت داستان نام تو همراه شوید تا به آن برسید.

دلیل جابه جا شدن میتسوها و تاکی چه بود؟ اصلا چطور این دو شخصیت هم در زمان و هم در مکان جابه جا می شدند؟ علت فراموشی های متداوم این دو شخصیت چه بود؟ (در حدی که تاکی یادش رفته بود سه سال قبل میتسوها را دیده و بعد از دیدارشان هردو نام یکدیگر را فراموش می کنند. در ادامه حتی تاکی نمی داند چه کاری کرده. از بیخ و بن همه چیز به باد فراموشی می رود.) چرا حتما در هوای گرگ و میش پرده های میان دو شخصیت کنار می رود؟ اصلا چرا میتسوها و تاکی برای جابه جا شدن انتخاب شدند؟ اینها تماما اتفاقاتی است که پاسخ دارند. پاسخی که به اعتقادات مذهی و معنوی باز می گردد.

در انیمه نام تو ما شاهد دخالت خدا در امور دنیایی هستیم. برعکس طیف زیادی از انیمه ها که از دئیسم (خدای بازنشسته) نام می برند، این انیمه در حال نشان دادن عملی خاص از خدا در زمین است. حتی می‌توان هدف اصلی نویسنده و کارگردان انیمه نام تو را نشان دادن همین مسئله دانست. حال بررسی می کنیم که خداوند چگونه در این انیمه نمود پیدا می کند. همچنین می توان با پیش فرض قرار دادن دخالت خدا به سوالات پاراگراف قبل پاسخ داد.

دلیل جابه جا شدن میتسوها و تاکی

داستان حول جابه جا شدن بدن یک دختر و پسر با هدف نجات اهالی یک شهر کوچک دوران می کند. دلیل جابه جا شدن میتسوها با تاکی همین است. نجات دادن اهالی منطقه از حادثه ای طبیعی. خداوند از یک حادثه طبیعی در زمین جلوگیری نمی کند. احتمالا وقوع چنین برخوردی بین یک ستاره دنباله دار و زمین لازم است. همان گونه که هزاران سال قبل دقیقا در همین نقطه یک ستاره دنباله دار به اینجا برخورد کرد. اما هزاران سال پیش کسی اینجا زندگی نمی کرد. پس خداوند برای نجات بندگانش از دو شخص دیگر استفاده می کند. این حادثه برای ادامه حیات زمین لازم است، اما بخاطرش نمی شود برخی را قربانی کرد. پس چنین پروسه ای برای نجات اهالی شهر کوچک ایتونموری رقم می خورد.

چرا میتسوها و تاکی؟

میتسوها فرزند خانواده ای بود که معبد روستا را اداره می کردند. میتسوها مادر خود را از دست داده بود. همچین پدرش، او و خواهرش را ترک کرده بود. برخی اعمال مرسوم در معبد، نداشتن مادر، فشار روانی نبود پدر، صحبت های دیگران در مورد پدر او و حرف های گاه و بی گاهی که پدرش در جلوی تمام اهالی به او می گفت، باعث شده بودند تا میتسوها با اینکه سن کمی دارد اما با سختی زیادی مواجه باشد. اما این همه سختی را در چهره او و رفتارش نمی توان دید. گویا او با این سختی ها دست و پنجه نرم می کند اما اجازه غلبه آنها بر خودش را نمی دهد. چون ما از دوربین انیمه نام تو زندگی میتسوها را می بینیم هیچ احساس یا وضعیت روانی از او بر ما پوشیده نیست. پس این قضاوت درست است.

تمام این سختی ها و جنگ دائمی میتسوها با آنها باعث می شود که او آماده انجام کار بزرگی بشود. سختی هاست که باعث ساخته شدن بنیه انسان می شود. در اینجا میتسوها به اندازه کافی برای کاری که باید انجام بدهد آماده شده. اما دلیل انتخاب تاکی چیست؟

تاکی بهترین شخصیتی بود که می توانست زوج میتسوها شود. آن دو حتی بدون آنکه بفهمند دلباخته یکدیگر شدند. این را از اشک های ناگهانی میتسوها و کوتاه کردن موهایش می توان فهمید. تاکی هم آنقدر درگیر این علاقه شد که تمام فکر و ذکرش پیدا کردن محل زندگی میتسوها شده بود(همین کار مقدمه نجات اهالی ایتونموری شد. اگر تاکی فردی بود که اصطلاحا جفت میتسوها نمی شد، او را فراموش می کرد یا با بی توجهی به اینکه دیگر جابه جا نمی شوند، پی زندگی اش می رفت و اصلا مقدمه لازم برای نجات مردم شهر ایتونموری رقم نمی خورد). در آخر هم تاکی همه کاری که می توانست کرد تا دوباره میتسوها را ببیند. همچنین میتسوها به عنوان یکی از خادمان معبد از خدا خواهش کرد که در زندگی بعدی خود یک پسر خوش تیپ در توکیو باشد (تناسخ). خدا به او جواب مثبت داد. نه در زندگی پس از مرگ. بلکه بسیار زود تر.

همچنین گویا برخی از اجداد میتسوها این اتفاق برایشان رخ می داده. در نتیجه میتسوها از نظر ارثی هم آماده این کار بوده. بر اساس تمام این تکه های پازل می توان نتیجه گرفت که چرا خدا این دو نفر را برای چنین کاری انتخاب کرد. خدا این دو نفر را مدت ها قبل انتخاب کرده بود. برای همین هم برخی اجداد میتسوها به این اتفاق (جابه جا شدن بدن) دچار می شدند تا میتسوها از نظر نیروی ژنتیکی هم آماده انجام این کار باشد.

جابه جا شدن میتسو ها و تاکی در بُعد زمان و مکان|گرگ و میش

با جابه جا شدن دو شخصیت در مکان می توان کمی کنار آمد. اما اینکه میتسوهایی که سه سال قبل مرده، با تاکی در زمان حال جابه جا شود، کمی قضیه اش فرق دارد. برای خدا زمان و مکان معنی ندارد. به همین دلیل می توان جابه جا شدن زمانی و مکانی این دو شخصیت را درک کرد. این مضمون در انیمه نام تو به شکل دیگری هم نشان داده می شود. در لحظه ای پرده های بین تاکی و میتسوها کنار می رود که هوا گرگ و میش می شود. گرگ و میش در انیمه نام تو از زبان معلم اینگونه تفسیر می شود:”زمانی که نه شب است نه روز. وقتی که پرده ای مثل ابهام دنیا را در بر می گیرد و ممکن است با خلقتی فرا انسانی مواجه بشویم.” پس گرگ و میش بازه ای از روز تلقی می شود که به نحوی از زمان جدا می شود (نه شب نه روز) و به واسطه برخی پیش زمینه ها پتانسیل فراتر رفتن از زمان(یک حادثه ماورا طبیعی) فراهم می شود. گرگ و میش یکی از معنوی ترین ساعات روز نیز هست به همین دلیل مسلمانان در این زمان نماز مغرب می‌خوانند.

علت فراموشی های متداوم در انیمه نام تو چه بود؟

گویا خدا قصد ندارد رد و نشانه ای از او باقی بماند. او به شیوه ای همه را نجات می دهد که فقط چند نفر از آن خبر دارند. بعد با استفاده از فراموشی کاری می کند تا همان چند نفر هم چیزی یادشان نماند. مثلا با آنکه میتسوها علارغم فراموشی نام تاکی اهالی را نجات داد، اما در اخبار از “مانور” نام برده می شود. مانوری که اتفاقی با حادثه هم زمان شده بود. پس حتی خود میتسوها و اهالی و پدر میتسوها نیز فراموش کردند که چه کسی خبر از وقوع حادثه آورد و همه را نجات داد. همه چیز به عنوان یک مانور در یاد همه مانده است.

توحید در ربوبیت یعنی آنکه خداوند در هر لحظه و هر مکان در حال تدبیر در گیتی است. اما گاهی یک معجزه، یک کمک یا یک اتفاق خاص لازم است. مسئله ای که آن را امداد غیبی می دانیم. اینگونه امداد ها را فقط افراد با بصیرت می بینند. اما برای ایمان آوردن به خدا صرفا توجه به امداد غیبی صحیح نیست. چون توحید در ربوبیت بیان می کند که در هر لحظه و هر مکان خدا را دید.

در انیمه نام تو ما شاهد یک امداد غیبی هستیم. اینگونه کارگردان قصد دارد تا تدبیر خدا را برای بندگانش نشان دهد. اینکه امداد غیبی خدا کاملا پنهان می ماند بخاطر فروتنی و تواضع خداوند است. انسان با بصیرت در حالت عادی هم می تواند خدا را درک کند پس نیازی نیست با علنی کردن این امداد غیبی خدا خودش را نشان دهد. هر کس بخواهد ایمان می آورد و هر آنکس که نخواهد تحت هیچ عنوان ایمان نمی‌آورد.

1- محوریت انیمه نام تو بر یک امداد غیبی الهی است. نام تو این کا را می کند تا مخاطب بیشتر و ملموس تر وجود خداوند مهربان را که اینگونه بندگانش را نجات می دهد درک کند. نام تو با المان هایی همچون زیبایی طبیعت، عشق، پدیده های زیبایی طبیعی، مکان های مقدس و معنوی(همان جایی که تاکی گذشته میتسوها را دید و برای آخرین بار با او جابه جا شد)، مراحل تولد میتسوها و… خدا را در روزمره نشان می دهد و می گوید که خدایی هست. اما نشان دادن این امداد غیبی مسئله ملموس تر و جذاب تری برای مخاطب است.

2- البته برداشت دیگری هم مطرح است. آن هم این است که خدا در هر زمان و مکان تدبیری در گیتی ندارد. اما گاهی اوقات که به حضورش نیاز باشد می آید و کاری را که باید انجام دهد، انجام می دهد. مانند فلسفه نیوتون. نیوتون می گوید:” با جاذبه می توان 97 درصد از رفتار ها و نظم گیتی را اثبات کرد. اما 3 درصد از آن را نمی توان منطقی دانست. گویا این 3 درصد همان خداوند است.” طبق گفته نیوتون خداوند تدبیر دائمی در گیتی ندارد و صرفا در جاهایی که لازم باشد حضور دارد. این مضمون را می توان از نام تو برداشت کرد. خداوند در زندگی روزمره وجود ندارد، اما در هنگام نیاز وارد داستان می شود و کاری را که باید انجام دهد، انجام می دهد. در نهایت هم از خود ردی باقی نمی گذارد. زیرا بالاخره خداوند آفریننده این دنیاست. پس با تدبر در آفرینش می توان به سرچشمه رسید.

برداشت اول و دوم هر دو یحتمل هستند و واقعا نمی دانم که منظور سازنده کدام یک بوده. برداشت اول با توحید در ربوبیتی که در اسلام هم از آن یاد شده همخوانی دارد. برداشت دوم، یک عملکرد ضد خدایی را از انیمه نام تو نشان نمی دهد. صرفا یک دیدگاه خاص را نسبت به خدا نشان می دهد. اما در هر دو صورت محوریت انیمه نام تو جلوه دادن خداوند و تدبر اوست.

اعتقاداتی از بودا که نباید بپذیریم

هر آنچه که باشد ماکوتو شینکای یک ژاپنی است و اغلب ژاپنی ها نیز بودایی هستند. نشان دادن معبد می‌تواند به ما بفهماند که این انیمه قصد دارد از دیدگاه بودایی خداوند را بررسی کند. در بودا مسائلی وجود دارد که با دیدگاه های اسلامی در تضاد است. خوب است که این مسائل را هم بررسی کنیم تا مبادا در کنار دریافت پیام زیبای این انیمه در مورد خداوند، پیام هایی در تضاد دیدگاه اسلامی هم دریافت کنیم.

تناسخ

تناسخ چندین بار در انیمه نام تو نمود پیدا می کند. اصلی ترین آن همان ایده اولیه داستان مبنی بر جابه جا شدن تاکی و میتسوها است. این اتفاق به گونه ای تداعی گر تناسخ است. در ابتدای انیمه نیز دو بار از زندگی قبلی و زندگی بعدی نام برده می شود. این نیز خودش اعتقاد به تناسخ را نشان می دهد.

تناسخ یک نظریه عرفانی مبنی بر انتقال روح به جسمی دیگر است. اما با هیچکدام از ادیان الهی به دلایل زیادی همخوانی ندارد. یکی از این دلایل معاد و حسابرسی است. این نظریه یک نظریه الحادی و به شدت کهنه است که بار ها از عدم قطعیت آن اثبات شده. همچنین افرادی که تجربه نزدیک به مرگ داشته اند تجربه ای به شدت مشابه با اعتقادات ادیان الهی نسبت به زندگی پس از مرگ داشته اند.

رب النوع

رب النوع به معنای خدا است. در آیین بودا رب النوع بالاترین خداست. حتی گاهی حرف از 8 میلیون خدا هم در آیین بودا به میان آمده است. اما بالاترین خدا رب النوع است. خدایی که در انیمه نام تو مطرح است همین خدای بودایی برتر یا رب النوع است. با اینکه می توانیم خدای احد و واحد را از انیمه نام تو برداشت کنیم، اما با توجه به کشور محل ساخت این انیمه و اینکه میتسوها در معبد زندگی می کند، احتمالا منظور حقیقی انیمه نام تو برای تمجید از خدا، خدای بودایی است. مخاطب ایرانی مسلمان می تواند برداشت زیبای این انیمه را نسبت به خدا داشته باشد و لذت ببرد. اما باید ماهیت خدایی که در این انیمه وجود داشت نیز باخبر باشد.

سایر دیدگاه انیمه ها به خدا که در سایت آی نقد قرار گرفته اند:

نقد و بررسی انیمه نوراگامی(noragami)

نقد و بررسی انیمه ضربان فرشته(angel beats)

نقد و بررسی انیمه رژه مرگ(death parade)