نیم نگاهی به نوع ایفای نقش زنان در انیمه ها، انیمیشن ها و فیلم ها

زنان در کنار مردان به ایفای نقش های مهم و حیاتی می پردازند. زن و مرد مکمل های یکدیگر در تمام فعالیت های مهم زندگی و جامعه اند. هیچکدام بردیگری برتری ندارد و هر دو دارای شأن و منزلت خاص خودشان هستند. اما به دلیل همین تفاوت جنسیتی نوع ایفای نقش زن و مرد متفاوت است. هر کدام وظایف خاص خود را دارند و باید نقش متفاوتی از یکدیگر ایفا کنند. حال نگاهی می اندازیم به نقش زنان در انیمه ها، انیمیشن ها و فیلم ها. آیا این آثار فرهنگی به خوبی به نقش زن و شان و منزلت او پرداخته و بها داده اند؟ یا اینکه جایگاه او را برای اهداف و جذب مخاطب پایمال کرده اند؟

 

بررسی نقش زنان در انیمه ها، انیمیشن ها و فیلم ها به چند دسته مجزا اما مرتبط با یکدیگر تقسیم بندی می شود. به برخی از این دسته ها می پردازیم تا متوجه اهداف این قبیل آثار فرهنگی در مورد زنان بشویم.

اندام

زنان در انیمه ها، انیمیشن ها و فیلم ها عمدتا دارای اندام ایده آل، لاغر و کشیده و کمری باریک هستند. در برخی از آثار انیمه و انیمیشن نیز برخی از اندام حساس بزرگتر نشان داده شده و یا بر برخی از نقاط بدن زن بیشتر تاکید می شود. این نوع اندام نه تنها الگوی نا مناسبی را برای زنان ارائه می دهد بلکه انتظار مردان را نیز بالا می برد.

پوشش

منظور از پوشش، دقیقا پوشش اسلامی نیست. با این حال یک حد متعارف از پوشش باید مد نظر گرفته شود. در خیلی از آثار فرهنگی نام برده شده، پوشش زنان بسیار تقلیل رفته و جلب توجه شدیدی می کند. جالب است که در این قبیل آثار مردان از پوشش کامل برخوردار اند ولی زنان نه. زیبایی های زن بسیار عیان و آشکار است. با اینکه برای حفظ منزلت و شأن زن این زیبایی باید پنهان بوده و از آن برای جذب مخاطب استفاده ابزاری نشود. البته پوشش صرفا به میزان پوشیده بودن بدن خلاصه نمیشود و نوع لباس هایی که پوشیده می شود نیز مهم است. گاهی اوقات استفاده از لباس های بدن نما یا لباس های خاص مجلسی خود بیشتر از لباس های باز و کم پوشش جلب توجه می کند.

زبان بدن

فقط بحث پوشش و نوع پوشش مطرح نیست. مثلا در برخی از آثار کره ای یا آثاری که به اواخر قرن 19 و اوایل قرن 20 می پردازند، پوشش به خوبی حفظ شده. اما نوع صحبت کردن، حرکات صورت، حرکات دست، راه رفتن و… همه و همه می تواند جنبه تحریک آمیز و اغوا کننده داشته باشد.

حیا

حجب و حیا یکی از ویژگی های ذاتی زن است. اما زنان در انیمه ها، انیمیشن ها و فیلم ها(مخصوصا در انیمه ها) این ویژگی ذاتی شان به شدت تقلیل رفته و کم رنگ شده است. در خیلی از آثار زنان شروع کننده و یا تشویق کننده به انجام یک سری اعمال خارج از چارچوب اند. در بسیاری از آثار زنان برای جذب مرد مورد نظر دست به اعمال قبیحی می زنند. گاهی اوقات هم با اینکه بی علاقگی یا حیا از خود نشان می دهند، در پشت پرده و پشت نقاب خود تمام این شرایط را مطابق میل خود به پیش می برند.

عشوه گری

بسیاری از زنان در انیمه ها، انیمیشن ها و فیلم ها صرفا با عشوه گری و گاهی اوقات با اعمال مبتذل سعی بر جذب کاراکتر مرد دارند. در این قبیل آثار کاراکتر مونث فقط ظاهر جذابی داشته و در عشوه گری استاد است. هیچ خاصیت دیگری ندارد جز زیبایی ظاهری. این نوع آثار الگویی نا مناسب را به زنان معرفی کرده. به زنان گفته می شود شما خود را زیبا کنید و اعمال فریبنده انجام دهید تا یک پرنس با اسب سفید برای نجات شما بیاید. زنان در طیف گسترده ای از انیمه ها، انیمیشن ها و فیلم ها به عنوان ابزار جنسی برای جذب مخاطب بیشتر استفاده می شوند. در انیمیشن های سابق دیزنی به وفور شاهد تلاش پرنسس ها برای جذب پرنس ها بودیم. ناگفته نماند گاهی اوقات نیز کاراکتر زن به جز عشوه گری از پس کار های زیاد دیگری هم بر می آید. در این قبیل آثار عشوه گری ابزار کار گارگردان برای جذب مخاطب بیشتر می شود.

جنگ و نبرد

در برخی از آثار اکشن و یا سیاسی، زنان نقشی فراتر از حقیقت خود ایفا می کنند. البته اینکه زنان در برخی شرایط نقش هایی اکشن و مبارزه ای ایفا کنند اشکالی ندارد. برای مثال در زمان جنگ هشت ساله ایران و رژیم بعث، یکی از زنان پرستار ایرانی به وسیله آر پی جی یکی از تانک های دشمن را زمین گیر کرد. اما اینکه زنان به طور دائم به این گونه اقدامات بپردازند اشتباه است. در برخی آثار زنان حتی از مردان بیشتر نقش مبارزه ایفا می کنند و یا نقش فرماندهی یک یا چند سیستم بر عهده زن است. گاهی اوقات حتی مشاهده می شود که در یک گروه شبه نظامی تعداد زنان از مردان پیشی می گیرد. پوشیدن کفش پاشنه بلند برای حفظ جذابیت ظاهری زنان در انیمه ها، انیمشن ها و فیلم ها آن هم هنگام مبارزه و جنگ از نکات غیر منطقی و روی اعصاب است.

عاشق مطلق

در برخی آثار ما شاهد لیلی بدون مجنون هستیم. یعنی زن به شدت دلباخته مردی شده اما مرد معشوق هیچ ارزشی برای زن قائل نیست. زن هرگونه فداکاری برای مرد می کند، زن به دستورات مرد تمام و کمال عمل می کند و زن بدون مرد هیچ نیست. هیچ. با اینکه قدرت کافی برای روی پا ایستادن را دارد همیشه قدرت های درونی خود را به واسطه وجود مرد معشوق می داند. آنها گمان می کنند باید هر کاری برای راضی نگه داشتن مرد معشوق انجام داد. جالب اینجاست که اکثر اوقات مرد معشوق هیچ ارزشی برای زن عاشق قائل نیست و از این احساسات او به نفع خودش استفاده می کند. این قبیل احساسات و اعمال معمولا از نوع خاصی اختلالات شخصیتی، عاطفی و یا روانی سرچشمه می گیرند. اما اینکه فقط زنان دچار این قبیل اختلالات می شوند کمی عجیب است.

ضعیف ترین موجود

در بخشی از آثار انیمه، انیمیشن و فیلم ها، زنان صرفا موجوداتی هستند که باید توسط یک مرد یا از سر دلسوزی و یا از سر عاشقی نجات داده شوند. به خاطر بی دست و پایی و یا حماقت آنها شرایطی غیر مطلوب و خطرناک برای نقش اصلی مرد ایجاد می شود. حالا مرد باید کلی فداکاری کرده و زن را از خطری قابل پیشگیری نجات دهد. این بسیار اعصاب خورد کن و منزجر کننده است. البته در برخی آثار نیز این عملیات نجات نوعی دام است که در آن باز هم از زن استفاده ابزاری شده است.

فمنیسم

اندیشه های فمنیسمی، اندیشه و تفکری است که به اسم آزادی و پیشرفت زن، در اصل به ترویج بی بند و باری و آزادی های کاذب می پردازد. این اندیشه ها به شدت از سوی غرب حمایت می شود. همین که غرب از چیزی حمایت کند قضیه بو دار است. از آن سو که اکثر آثار انیمیشن و فیلم توسط غرب تولید می شوند و کشور ژاپن که عمده آثار انیمه را تولید می کند، خود به شدت تحت تاثیر فرهنگ غربی قرار گرفته، تولید آثار با اندایشه های فمنیستی دور از انتظار نیست. گاهی اوقات به اشتباه برداشت می شود که اگر یک زن بتواند از خود محافظت کند یا روی پای خویش بایستد، ترویج اعتقادات فمنیسمی است. با اینکه اندیشه ای فمنیسمی بسیار گسترده تر و مخرب تر اند. شبه استقلال یک زن اصلا در فمنیسم مطرح نیست. فقط یک زرق و برق است برای جذب زنان. با شعار برابری زن و مرد و استقلال زنان وارد می شوند و خود را موجه جلوه می دهند. اما در نهایت سعی در اجرای اهداف اصلی خود می کند. اهدافی از قبیل توقف فرزند آوری، توقف ازدواج و تشویق به روابط نامشروع، عادی کردن و قانونی کردن سقط جنین، برقراری رابطه زن با زن، حذف تعهد زن به خانواده و… . اگر عنصر مادر در خانواده ها بدین شکل نابود شود، فاتحه آن جامعه و فرهنگ خوانده است. زیرا مهم ترین عنصر خانواده مادر و مهم ترین عنصر هر جامعه خانواده است. مادر دلسوز، دغدغه مند و فهمیده به فرزندان خود آزادی، پویا بودن و فکر کردن را می آموزد. هر وقت خواستید یک جامعه را نابود کنید، فقط کافی است مادر را هدف بگیرید.

شغل

کار کردن برای زنان عملی ناپسند و قبیح نیست. اما اینکه با وجود وظایف متفاوت زن از مرد، زنان پا به پای مردان کار کنند و بخش قابل توجه هزینه های خانه را پرداخت کنند، ظلم در حق زن است. حال این ظلم به زنان در انیمه ها، انیمیشن ها و فیلم ها نه تنها گوش زد نمی شود بلکه تبلیغ هم می شود. جالب اینجا است که زنان برای برخی شغل ها حکم بیلبورد را ایفا می کنند. گاهی هم مجبور اند در محل کار خود لباس هایی را بپوشند که در شان زن نیست. همین یکی دلایل تعرض به زنان است. اگر این استفاده ابزاری از وجود زن و اجحاف حق آنان نیست پس چیست؟

 

مادرانه

یکی از مهم ترین نقش زن در زندگی، فرزند آوری و تربیت فرزند است. بهتر بگویم زیبا ترین نقشی که یک زن می تواند ایفا کند نقش مادری است. شاید در برخی آثار شاهد این نقش به خوبی هستیم، اما در برخی دیگر از آثار که روز به روز افزایش می یابند یا زنان قصد بچه دار شدن ندارند و یا نقش مادر را به اشتباه ایفا می کنند(یا دلسوزی و مهربانی بیش از حدی دارند و یا بدترین مخلوقات روی هستی اند). به باقی نکات در مورد مادر بالاتر اشاره کردیم.

همسرانه

تشویق به شروع رابطه با مردان به شدت در آثار نام برده به چشم می خورد. با این حال تشویق به ازدواج و تشکیل خانواده دیده نمی شود. بعضی عشق ها، عشق هایی موقتی و گسستنی اند و برخی دیگر در حد دوست بودن. روابط بین زن و مرد در حد خوش گذرانی و عیاشی خلاصه می شود. زندگی در کنار یکدیگر به عنوان خانواده بسیار کم رنگ است. حتی در جامعه کنونی غربی هم گرایش بیشتر مردم مخصوصا زنان به سمت تشکیل خانواده، ازدواج و عشقی دائمی است. اگر باور ندارید  مستند انقلاب جنسی 3 را تا انتها تماشا کنید. منکر وجود همسرانی عالی و نمونه در برخی از آثار نیستیم. با این حال نمی توان منکر کم رنگ شدن نقش همسر خوب برای زنان در انیمه ها، انیمیشن ها و فیلم ها شد.

این موضوعات و نکات بالا مخصوصا بر روی کاراکتر هایی که نقش های اصلی و پررنگ را ایفا می کنند بیشتر دیده می شود.

این نکته هم قابل ذکر است که پرداختن به برخی از نکات بالا می تواند حتی برای مخاطب مفید باشند. اما اینگونه افراطی پرداختن به نکات بالا آن هم به تعداد زیاد نه تنها برای مخاطب مفید نیست، بلکه باعث خدشه دار شدن و سقوط جایگاه زن در ناخودآگاه مخاطب می شود.

بخش قابل توجهی از دسته ها و نکات بالا صرفا برای جذب مخاطب اتفاق می افتد. یعنی جایگاه والای زن فقط برای جذب مخاطب پای مال می شود. با اینکه غرب خود را حامی زنان و آزادی آنها نشان می دهد. اما اثبات کرده که تمام این حرف ها دروغی بیش نبوده و هدف فقط کسب درآمد و طرفدار است.

 

زنان در فیلم ها و سریال های ایرانی

برخی از زنان در آثار فرهنگی ایرانی به خوبی نقش خود را ایفا می کنند یا با ویژگی های منفی خود سعی در آموزش یک سری نکات از طریق روانشناسی معکوس را به مخاطب دارند. اما متاسفانه برخی از آثار ایرانی باز هم از زنان به اشتباه و حرمت شکنانه استفاده می کنند. جذب مخاطب به واسطه زیبایی زنان به آرایش غلیظ و یا هر کدام از نکاتی که بالاتر به آنها اشاره کردیم، فقط و فقط پای مال کردن شان و منزلت زن است. حال در ادامه به نقش زنان در فیلم های ایرانی بیشتر خواهیم پرداخت.

 

فتنه گر و نقش منفی

در بسیاری از سریال های ایرانی شاهد این موضوع هستیم که زنان(حتی اگر همسر، مادر یا دختر نقش اصلی باشند) شروع کننده دعوا ها یا آتش بیار های معرکه اند. برهم زدن رابطه بین چند نفر، حسادت، انتقام های شخصی و… اعمالی اند که اکثر اوقات(99%) توسط زنان رقم می خوردند.

نداشتن استقلال فکری و شخصیتی

زود رنج بودن، عاشق شدن و دلباختگی های الکی و اشتباه، به آسانی فریب خوردن، نداشتن فهم و شعور کافی برای تصمیم های مهم و اساسی، عصبانی شدن شدید، بازیچه قرار گرفتن و… . همه و همه مختص زنان است و به شدت در سریال ها و سینمایی های ایرانی دیده می شود.

نقش حقیقی زنان در سیاست های داخلی

در زمان انقلاب و جنگ زنان در میدان های نبرد پا به پای مردان حرکت جهادی کردند. هنچنین هنگامی که مردان در میدان های نبرد به سر می بردند، زنان در خانه ها فرزندانشان را تربیت می کردند و عملا خانواده ای را سرپرستی می کردند. سرپرستی خانه و فرزندان در غیبت مرد امری مشکل و طاقت فرسا برای زنان است. با این حال هیچ بررسی خوب و جامعی توسط کارگردان ها و نویسنده های ایرانی از این فعالیت های زنان صورت نگرفته. در فیلم های مربوط به انقلاب و جنگ تحمیلی خیلی خیلی کم به نقش حقیقی زن پرداخته شده است. در فیلم هایی هم که در مورد زمان حال یا دهه های پس از جنگ اند، باز هم نقش حقیقی زنان در نظر گرفته نشده. زنان فقط عضوی از خانواده اند. همین.

نبود زنان قهرمان

شاید سینمای غرب الگو های نامناسبی را به زنان القاء می کند، اما حداقل این الگو ها را به اشکال زیبا و حالتی قهرمان سازانه ارائه می دهد. به شدت شاهد قهرمان سازی برای زنان در انیمه ها، انیمیشن ها و فیلم ها هستیم. اکثر این قهرمان سازی ها مجازی اند و در دنیای واقعی رخ نداده اند. حال ما که در تاریخ ایران و اسلام دارای الگوهای رفتاری، اخلاقی و قهرمان های زن هستیم، هیچ تلاشی برای گسترش و تبلیغ این الگو ها برای زنان ایرانی نمیکنیم. قهرمانان زن به شدت کم دیده می شوند. خیلی از زنان هم به اسم قهرمان اند ولی در ذهن مخاطب چنین چیزی نیست(ستایش، کیمیا). غرب الگو ندارد ولی می سازد، ما الگو داریم ولی نمی سازیم. تاسف بار است. جالب اینجا است که خیلی از زنان نقش اصلی که باید نقش قهرمانانه ایفا کنند، خودشان وابسته به یک مرد و یا منتظر نجات داده شدن توسط یک نفر دیگر اند(در سریال آوای باران، باران دائما توسط دیگران دزدیده می شد و می بایست نجات داده می شد).

 

خاله زنک

در فیلم و سریال های ایرانی صحبت های زنان و رفتار های آنها خاله زنکی است. دغدغه های بی معنی، دلسوزی های بی جا و حرف های به درد نخور. یعنی واقعا دید کارگردان ها و نویسنده های ایرانی(حتی زنان کارگردان و نویسنده) نسبت به زن بدین شکل است. موجودی که فقط مایه دردسر است؟

کمبود نفش مثبت

وجود زنانی که نقش فعال، پویا، با تصمیم گیری های بجا و صحیح، دلسوزی و مهربانی کافی و هر نکته مثبتی که یک زن خوب میتواند داشته باشد، به شدت کم است و صرفا در بازیگرانی همچون ثریا قاسمی مینا جعفر زاده خلاصه میشود(آن هم تا حدود کمی).

البته برخی زنان ویژگی های منفی نام برده شده را دارند. اما این راجع به همه صدق نمی کند. در هیچ فیلم یا سریال ایرانی دیده نمی شود که حداقل یک زن از ویژگی های منفی بالا برخورد دار نباشد. آیا تعمیم یک سری از ویژگی های زنانی محدود به کل زنان یک جامعه درست است. ناگفته نماند که اینگونه آثار بر ناخود آگاه مخاطب تاثیر گذاشته و هم دید بدی نسبت به زن تولید می شود و هم برخی زنان الگوی نامناسبی دریافت می کنند.

زنان در جامعه ایرانی و اسلامی نقش های مهم تر و پویا تری را ایفا کرده اند. سینمای ایران با حیف و میل کردن پتانسیل زنان در حق آنها اجحاف کرده و مقام زن را در حد یک عضو عادی و گاها دردسر ساز خانواده پایین آورده. جالب اینجاست که برخی کارگردان ها و نویسنده ها که همین قبیل آثار را تولید می کنند، خودشان دم از حقوق زنان می زنند. این فقط استفاده ابزاری از زن است.

امید است که زنان و مردان با فراگیری سواد رسانه ای هم متوجه ظلمی که در حقشان می شود بشوند، هم بتوانند در انیمه ها، انیمیشن ها، فیلم ها و سریال ها دیدی واقع گرایانه و حقیقی را نسبت به زن ایجاد کنند و حرمت الهی زنان را در دنیای سینما احیا کنند.

برای اطلاعات بیشتر به مستند های ایکسونامی، انقلاب جنسی، پ.پ و مقاله آسیب شناسی نقش زنان در بازی های رایانه ای ( در همین سایت) مراجعه فرمایید.