مانگا؛ از داستان گویی های قدیمی تا تجارت جهانی

مانگا در حال حاضر یکی از محبوب ترین مدیوم های داستان گویی میان نسل جوان است. در نوشتار پیشروی شما عزیزان در قدم اول تاریخچه مختصری درباره این نوع از داستان گویی ارائه می‌دهیم و پس از آن درباره جایگاه اقتصادی و فرهنگی آن در جهان حرف می‌زنیم. در وهله آخر نیز قرار است به این امر بپردازیم چرا ما به نوعی داستان گویی بصری نیاز داریم؟

تاریخچه‌ای مختصر از مانگا

برخلاف تفکر عموم مانگا و قصه گویی بصری چیزی نیست که ژاپن به تقلید از غرب با وجود آورده باشد. چه خود کلمه مانگا و چه داستان گویی بصری ریشه های عمیقی در تاریخ و فرهنگ ژاپن دارند.

تصویر پایین emakimono نام دارد. تصویر حکایت یک خرگوش را روایت می‌کند که به دنبال موجودی افتاده است. قدمت این تصویربه دوره هیان(از ۷۹۴ تا ۱۱۸۵ میلادی) باز می‌گردد. قطعا تصویری که مشاهده می‌کنید در مقابل آنچه امروز در مانگا های ژاپنی می‌بینید چیز بی ارزشی است. اما با این حال سندی است بر این امر که داستان گویی با تصویر در ژاپنا قدمت زیادی دارد. به نوعی چیزی نیست که از غرب به ژاپن آمده باشد.

از نمونه های واضح اثر پذیری مانگاهای ژاپنی از هنر و فرهنگ ژاپن سبک نقاشی Ukiyo-eاست. این سبک نقاشی از دوره اِدو پدید آمد. این نوع نقاشی به چاپ چوب بودن معروف است. اما جالب است بدانید که این سبک نقاشی محدود به چاپ چوب نبوده است.

در رابطه با اینکه چگونه این سبک نقاشی مقدمه و زمینه‌ای برای مانگا شده است باید گفت از زمانی که در اواسط قرن هفدهم این شکل از تصویر نگاری شکل گرفت شاهد این بودیم که بعضی از این نقاشی سبک جالب توجهی در داستان گویی داشتند. برخی از آنان راوی نبرد دو سامورایی بودند. و برخی دیگر راوی زندگی معمولی و روند عادی زندگی انسان ها بودند. از هنرمندان قابل توجه این هنر اوتامارو کیتاگاوا را می‌توان نام برد. پس نمی‌توان مدعی شد که داستان مصور در ژاپن ریشه های غربی دارد.

مجلات کمیک در اواخر دوره ادو در ژاپن پدیدار شدند. در آن دوره جنبه نسبتا تقلیدی در مقابل کار های غربی آن زمان داشتند. این مجلات که پونچی(ponchi) نام داشتند داستان های چندان پیچیده‌ای را روایت نمی‌کردند. رفته رفته پونچی ها از نظر داستانی پیشرفت کردند. به نحوی که اولین اثر مصور ژاپنی که “یک مرد بلندقد و یک مرد کوتاه قد به انوشیما و کاماکورا سفر می کنند” نام داشت منتشر شد.

اندکی بعد آثار کمیک بوکی دیگری پدید آمد. توندا هانکو در نشریه جینجی مانگا و سال۱۹۲۸ منتشر شد و به طرز جالبی شد اولین اثر ژاپنی که شخصی الی آن مونث بود. اندکی بعد ایپی اوکاموتو اولین نشریه کاریکاتوری ژاپن که مانگا کای(latter-day Nihon manga kai) نام داشت را راه اندازی کرد. این اقدام اوکاموتو یک اقدام بسیار موثر بود.

پس از اوکاموتو ، در ۱۹۳۲ شین مانگا هاشدان( Shin Manga ha Shudan) توسط چند کاریکاتوریست جوان بنیان گذاشته شد. این آرتیست های جوان به سرعت رشد کردند. به حدی که ایپی اوکاموتو و راکوتن را پشت سر گذاشتند و محبوبیتی بسیار غیر منتظره کسب کردند.

چیزی که می‌توان حدس زد این است که در این آثار نقشی در همه گیری ناسیونالیسم ژاپنی پیش از جنگ جهانی دوم داشتند. پس از جنگ جهانی دوم سر و کله شخصیتی خاص در تاریخ مانگا پیدا می‌شود. اوسامو تزوکا، شخصیتی که از والت دیزنی غربی الگو گرفت. اما توانسنت مدیوم غیر منسجم مانگا را انسجام بخشد. به طور کلی معمار خشت های اول کمیک ژاپنی تزوکا است.

پس از نهضت تزوکا و با گذر زمانی نه چندان زیاد سرانجام اتفاقی بسیار مهم رخ داد. حوالی سال ۱۹۶۸ سر و کله هفته نامه شونن جامپ پیدا شد. ظهور این مجله و باقی مجلات چاپ مانگا تحولی بود که نیاز بود. این شکل گیری نظام چاپ خاص که در مورد آن جلو تر حرف می‌زنیم باعث تولید انبوه مانگا و داستان مصور در ژاپن شد. و این یک امر بسیار مهم در مورد مانگا است.

صادرات مانگا از ۱۹۸۰ شروع شد. عوامل زیادی بر این اثر داشت که مردم در سطح بین‌‌الملل جذب مانگا شوند. از جمله آن می‌توان به این اشاره کرد که آثاری همچون آکیرا یا دیگر انیمه ها جذابیت خاصی دریافت کردند و ملت برای یافتن منشاء این داستان ها به سراغ مانگا ها رفتند.

در عین حال، سبک مانگا نیز برای غرب چیز جدیدی بود. سبک جدید داستان گویی، طراحی ساده ولی دلچسب و… در مطرح شدن مانگا برای جهانیان قابل توجه بود. در عین نال حمایت انتشاراتی هایی بزرگ که پیش از آن هیچ نشر کمیکی نداشتند همچون Kadokawa Group Publishing Co., Ltd., Tokuma Shoten Publishing Co., LtdGakushu Kenkyusha نیز تاثیر مهمی بر این امور داشت.

با ورود به قرن ۲۱ ام ما شاهد تحولی دیگر در این صنعت بودیم. با گسترش اینترنت وب کمیک ها، وبتون ها و آثار دیگری شکل گرفت همچنین ما شاهد آن بودیم که برخی مجلات همچون شونن جامپ برای نشر کارهای خود در اینترنت پلتفرم های مانگا خوانی همچون شونن جامپ پلاس عاملی بسیار مهم در این مورد بود.

 

اهمیت مانگا

در نگاه اول شاید مانگا جایگاه چندان مهمی از نظر اقتصادی و فرهنگی نداشته باشد. اما با کمی تامل می‌توان به اهمیت فرهنگی و اقتصادی مانگا پی برد. قصد ما بیان اهمیت فرهنگی مانگا به صورت کوتاه و پس از آن بحث بر سر اهمیت اقتصادی آن به صورت مفصل است. پس از این به نتیجه گیری در این باب می‌پردازیم.

اهمیت فرهنگی

مانگا ها منابع ساخت انیمه هستند. بسیاری از آثار محبوب و دوست داشتنی دنیای انیمه اقتباس از مانگا ها هستند. از جمله دفترچه مرگ، اتک ان تایتان و… به نوعی مانگا محل شکل‌گیری داستان هاست.

نکته‌ بسیار جالب اینجاست که عموما اقتباس از مانگا ها به صورت انیمه بیشتر به سمت آثار پرفروش می‌رود. به نوعی مانگا یک مرحله الک کردن داستان به طور ناخواسته است که در طی آن داستان هایی که برای مخاطبین جذابیت دارند انتخاب و سپس اقتباس می‌شوند. این مرحله گزینشی بسیار مفید بوده و موجب می‌شود که مخاطبین ژاپنی یا آمریکایی خود به شکلی درست با آثار مواجه شوند.

گذشته از این بحث، کاری که ژاپن با مانگا انجام می‌دهد ارائه یک چهره از جامعه و فرهنگ خویش است. اکثر کشور های آسیای شرقی در پی آن هستند که تصویر جذابی در بین عموم برای خودشان بسازند. با توجه به زمان شروع صادرات مانگا در ژاپن(۱۹۸۰ میلادی) می‌توان ژاپن‌را تا حدی پیشگام این امر دانست.

آثار ژاپنی مانگا چهره‌ای مطلوب و دوست داشتنی از جامعه و فرهنگ ژاپن نشان می‌دهد. برای مثال اثر هوریمیا یک رابطه دختر و پسر دوست داشتنی در یک جامعه بسیار جذاب را نشان می‌دهد. این کار موجب می شود چهره جامعه ژاپن چهره‌ای جذاب برای مصرف کننده گان مانگا باشند. گرچه در عین حال ما آثاری داریم همچون شب بخیر پون پون که نقد های صریح و بی رحمانه ای به جامعه ژاپن وارد می‌کند و در این امر یعنی نقد اجتماعی یک اثر فوق موفق است.

ارائه تاریخ و فرهنگ ژاپن در آثار ژاپنی مانگا نیز فوق‌العاده است. مثال بارز این بحث اثر شاهکار واگابند است. اثری با طراحی فوق‌العاده که روایتگر یک سامورایی خاص در تاریخ ژاپن است. تصویر ترسیم شده از تاریخ ژاپن در این اثر فوق‌العاده جذاب است. شخصیت اصلی اثر یک انسان با شرافت، شجاع و دوست داشتنی است که با پیروی از سنت های اجتماعی پیشرفت می‌کند.

ورای این، هزاران اثر فوق‌العاده با روایتی بسیار عالی اسطوره، دین، داستان ها و سنت های ژاپنی را معرفی می‌کنند. همچون ناروتو، هلز پارادایس و… که در نمایش فرهنگ ژاپنی عمل عالی داشتند.

اهمیت اقتصادی

ژاپن خیلی به اقتصادش معروف است. فارق از خوب یا بد بودن اقتصاد ژاپن صادرات فرهنگی بخشی از اقتصاد ژاپن است. از جمله محصولات صادراتی_فرهنگی ژاپن انیمه و مشتقات آن همچون اکشن فیگور و… است. اما در این میان مانگا چه اهمیتی دارد؟

یکی از مهم ترین انتشاراتی های ژاپن Shueisha است. شونن جامپ معروف زیر مجموعه این انتشاراتی محسوب می‌شود. انتشارات Shueisha در ابتدا خودش زیر مجموعه Shogakukan بود تا آنکه در ۱۹۲۶ از شوگاکن استقلال یافت.

انتشارات Shueisha به غیر از مانگا کتاب های مرجع ادبیات و… را نیز چاپ می‌کند. اما جالب است بدانیم کا بیشترین سرمایه گذاری را بر روی مانگا انجام می‌دهد. این مورد برای Shogakukan asia نیز صادق است. Shogakukan asia مسئول چاپ، انتشار و ترجمه مانگا ها در آسیای جنوب شرقی است.

باوجود صادرات چاپی مانگا و سود بسیار آن برای ژاپن، اما نسخه های دیجیتال برای ژاپنی ها اهمیت بیشتری دارند. Shueisha برای افزایش فروش خود رو به استفاده از اپلیکیشن ها انتشاراتی های الکترونیکی همچون مانگا پلاس و ویز مدیا آورده است. که این گواهی بر اهمیت بازار مجازی در این عرصه است.

شاید برایتان جالب باشد Shueisha در سال ۲۰۱۰ حول وحوش ۱۰۵ میلیارد ین(معادل۱.۲ میلیارد دلار) فروش مانگا و مجلات کمیک داشته است. این آمار افزایشی چشمگیر داشته و اکنون به آمار ۲۰۱ میلیارد ین(معادل۱.۸۳ میلیارد دلار) رشد داشته است!

منابع اینگونه گذارش می‌دهند:

نگاهی به رکورد فروش وب سایت های فروش مانگا، مانگا های تحت انتشارات Shueisha مانند Weekly Shonen Jump، Young Jump، Saikyo Jump، و V Jump نمودارها را رتبه بندی کردند. عناوینی مانند Dragon Ball، One Piece، Naruto همیشه خود را به عنوان منبع درآمد دائمی قرار داده اند، در حالی که عناوینی مانند Jujutsu Kaisen، Chainsaw man، Demon Slayer و امثال آن درآمد ناخالص را به سطح بالاتری رسانده اند.

به طور کلی می‌توان گفت که اندازه بازار مانگا در سال۲۰۲۲ حدود ۱۱.۴۵ میلارد دلار و در سال۲۰۲۳ به حدود ۵۱.۸۳ میلیارد دلار می‌رسد!!!

بخش مردان این بازار اکثریت این بازار را شکل داده و پیش بینی می‌شود بیشتر هم بشود. جالب آنکه بخش کثیری از بازار صادرات این محصول را آمریکای شمالی شکل می‌دهد و بازار این بخش هم روبه رشد است. بزرگ ترین علت این پیشرفت و رشد را می‌توان استفاده توضیع کننده ها از فروشگاه های آنلاین و ترجمه آثار دانست.

نتیجه گیری

کشور های آسیایی مدت هاست در حال تبلیغ فرهنگ خود و نشان دادن تصویری فوق العاده از خود با استفاده از رسانه اند. از کره جنوبی که با موج کی پاپ خود تا غرب رفته تا ژاپنی که گفتیم صادرات فرهنگی اش تا چه حد سودمند اند. در عین حال حتی اگر این دو را نادیده بگیریم سینمای بالیوود نیز در حال نشان دادن تصویری حماسی از هند و تقویت روحیه ناسیونال در بین خود هندیان است. و حتی چین که سینمایی دارد کم و بیش قوی! در این میان اما سینماگران و هنرمندان ما سال هاست در خواب های خوش سیر می‌کنند. سینمایمان میان آثار کمدی مبتذل و آثار اجتماعی درجه دو شناور است و تمام فکر سینماگران گرفتن یک جایزه از یک جشنواره غربی است.

نکته جالب آن است که کره جنوبی، ژاپن و حتی چین بر کتب مصور سرمایه گذاری می‌کنند. کره جنوبی مانهوا هایی مثل سولو لولینگ منتشر می‌کنند که محبوبیت بین الملل ایجاد می‌کند. چین نیز بر دونگهوا(کمیک چینی) سرمایه گذاری می‌کند. در این میان اما ایران کار چندانی نکرده است. البته که آثاری جالب توجه مانند کمیک مرز، سری کمیک های هورخش استودیو ، سری ایلیا و… در ایران شکل گرفتند اما این مقدار بسیار کم و ناشناخته هستند.

بخشی از این امر ریشه اجتماعی دارد. در دیدگاه خیلی ها ملت ما جذب کمیک نمی‌شود. اما واضحا نسل جدید جذب کار هایی مانند مانهوا ها و مانگا ها می‌شوند و با آنان همذات پنداری می‌کنند. برای مطمئن شدن در این باره می‌تواند به کتاب فروشی ها بروید و آنجا چشمتان به جمال مانگا های چاپی روشن می‌شود. یا سری به پیام رسان ها و سایت های کمیک و مانگا بزنید و آمار بازدید و دانلود محصولات را تماشا کنید.

ما می‌توانیم با سرمایه در این زمینه و تهیه آثاری با فرم جدید و تا حدی تحت تاثیر فرم شرقی خلق کنیم که نیاز های داخلی و حتی خارجی را پاسخ دهد. به علاوه که می‌توانیم با این ابزار گسترش فرهنگ ایجاد کنیم و وجهه اجتماعی خوبی از خودمان به نمایش بگذاریم. همین الان بسیاری از نوجوانان و جوانان هستند که خود جوش و با علاقه به دنبال خلق داستان مصور و نویسنده مانگا شدن هستند.

در نهایت اما شایید عده‌ای خاص، با سبک فکری خاص بگویند: این گونه کار های و فرم ها اصالت ایرانی_اسلامی ندارند! باید از چیزی که اصالت ایرانی اسلامی ندارند دور کنیم!

در جواب حضرات باید گفت: اولا؛ داستان گویی با تصویر در قالب کمیک منحصر به هیچ جغرافی نیست. آدمی از زمان غارنشینی با تصویر داستان می‌گفته و خواهد گفت. چه بسا هنر تذهیب که در شاهنامه می‌بیند نیز نوعی روایت داستان با تصویر است. دوما؛ بنابر کدام منطقی اساتید می‌گویند که با کمیک یا مانگا فقط یک نوع محتوا می‌توان منتقل کرد؟ این قالب ها ابزاری در خدمت هنر هستند برای رساند محتوای مورد نظر هنرمند.

تیم آی نقد در این راستا قدمی برداشته و با جمع آوری دوره های آموزشی در قالب مدرسه انیماتیک سعی در تربیت نیروی مجرب برای تولید و تهیه کمیک و مانگا دارد. همچنین در حال آماده سازی دوره های انیمیشن سازی و داستان نویسی و همچنین جذب مشتری و سفارش برای خروجی های دوره های آموزشی کمیک و مانگا هستیم. امیدواریم در این مسیر موفق باشیم و بتوانیم آثار فاخر تولید کنیم.

منابع:

‏‪Shueisha Inc.‬‏

‏‪Shogakukan Asia | Publisher of English edition Manga‬‏

‏‪Shueisha Sees Record High Sales Of More Than 200 Billion Yen According To Financial Report – Animehunch‬‏

‏‪Publisher Shueisha Reports 1st Fiscal Year in the Red – News – Anime News Network‬‏

‏‪Shonen Jump Publisher Hits Record Profits According to Annual Report‬‏

‏‪Global Manga Market Size To Worth USD 51.83 Billion By 2032‬‏

Manga — Encyclopedia of Japan

Ukiyo-e — Encyclopedia of Japan