نقد و بررسی فیلم جوکر Joker) 2019)؛ یک روانی که ناخواسته لیدر می شود

فیلم جوکر یکی از پرجنجال ترین فیلم های سال ۲۰۱۹ و نامزد دریافت چند اسکار متنوع است. فیلمی که با وجود آنکه به دنیای سینمایی DC تعلق دارد شبیه هیچکدام از فیلم های این مجموعه نیست.

این فیلم منجر به ایجاد بحث ها و نقد های فراوانی شد و مردم آن را با لقب “ضد سرمایه داری” توصیف کردند. لقبی که در همان سال فیلم های متنوع دیگری مانند “انگل” و “پلتفرم” آن را یدک می کشیدند.

پیش از هر چیز کمی آشنایی با جوکر

جوکر یکی از مشهور ترین شخصیت های سری کمیک های بتمن و آثار ابرقهرمانی است. نام این ابرشرور برای بسیاری از مردم دنیا شناخته شده است. بازی ماندگار هیث لجر در فیلم شوالیه تاریکی ساخته کریستوفر نولان به شهرت این شخصیت کمک بسیاری کرد.

جوکر را معمولا با دیوانگی اش می شناسند. کم پیش می‌آید که جوکر برای اعمال شرارت انگیز خود هدفی داشته باشد. این ویژگی مهم جوکر، از او انسانی پوچ گرا و آشوب طلب می سازد. شخصی که برای دوران پس از نابودی نظام کنونی، برنامه خاصی ندارد و تنها چیزی که می خواهد، از بین بردن جامعه در معنای فعلی است.

مشخصه ی دیگر جوکر، یک رو بودن اوست. تقریبا تمام قهرمانان و ویلن هایی که می شناسیم، دو وجه دارند و معمولا نیمی از شخصیت خود را پنهان می کنند. اما جوکر تنها یک هویت دارد. پلیس ها تا کنون با هیچ روشی نتوانسته اند اصل و نسب او را ردیابی کنند. تنها چهره ی جوکر، گریم او و کت ارغوانی ارزان قیمتش است.

سرگذشت جوکر

فارغ از آن چه در فیلم های دیگر رخ می دهد، در فیلم جوکر ۲۰۱۹ این شخصیت مرد سی ساله ای با نام آرتور افلک است که به تنهایی با مادر پیرش از طریق نمایش کمدی امرار معاش می کند.

آرتور از سنین پایین مبتلا به اسکیزوفرنی است. در فیلم شرح داده می شود آسیب هایی که او در کودکی دیده عامل این بیماری بوده اند. او هرگاه هیجان زیادی تجربه می کند، خنده های عصبی از خود بروز می دهد. او همیشه تلاش دارد با وجود بیماری خود مانند یک فرد عادی زندگی کند.

در دفترچه یادداشت های شخصی او جمله ای وجود دارد به این شکل :”امیدوارم مرگم ارزشمند تر از زندگیم باشه”. آرتور در وجود خود فایده و معنایی نمی بیند. او همواره طرد شده است و مرگ را برای خود شیرین تر از زندگی می بیند، گرچه این دیدگاه در انتها عوض می شود.

قاتل درستکار

فیلم از ما می خواهد طرف جوکر را بگیریم. شاید او دیوانه و خونخوار باشد، اما تقصیر خودش نیست. اگر او سه نفر را بصورت وحشیانه ای به قتل رسانده است، دردش روی سر ما که بلد نیستیم. ممکن است او به مجری معروفی سر اجرای زنده شلیک کند ، اما باز هم حق دارد.

درخواست این فیلم از ما این است که به جنایتکار ها احترام بگذاریم. به هر حال آنها می خواهند سر به تن ما نباشد و نظرشان محترم است. مردم که تمام وجودشان را عقده ی طبقه ثروتمند پر کرده است، با دیدن جوکر به او ملحق می‌شوند. آنها از یک قاتل حمایت می کنند و جالب آن که خودشان هم متوجه نیستند.

جوکر آنارشیست

به مبحث آنارشیسم می رسیم. این اصطلاح را شاید با هرج و مرج بشناسیم، اما آشوب فقط یکی از عواقب آنارشیسم است. آنارشیسم یعنی جامعه توسط قرارداد های میان خود مردم اداره شود، به عبارت دیگر حکومتی وجود نداشته باشد.

جوکر عمیقا یک آنارشیست است. او در فیلم به سمبلی از عقده های اراذل و مردم تهیدست تبدیل می شود. فقط خودمان باشیم، قانون و حکومت بروند کشک شان را بسابند.

پادآرمانشهر گاتهام

گاتهام سیتی از زمانی که در کمیک ها خلق شد تا به امروز نماد یک جامعه پادآرمانی بوده است. شهری که شب و روزش مثل هم نیست و (آن طور که فیلم نمایش می دهد) از زباله ها و موش ها پر شده است. شما در گاتهام همیشه مجبورید با خود اسلحه داشته باشید. چون ممکن است بی هیچ دلیلی افرادی به دیوار بکوبانندتان و دارایی هایتان را چپاول کنند.

توماس وین (پدر بتمن) در فیلم به عنوان نماد کاپیتالیسم تقریبا نیمی از شهر گاتهام را در فهرست اموال خود دارد. سرنوشت مردم برای او مهم نیست. در همان حالی که مردم با ماسک دلقک شهر را به آتش می کشند، او در سینما فیلم های کلاسیک تماشا می کند.

سقوط اخلاقی

قبلا فکر میکردم زندگیم یه تراژدیه، اما حالا میفهمم زندگیم همیشه یه کمدی بوده

در ابتدای فیلم جوکر شخصی است که می خواهد مانند هرکس دیگری در جامعه پذیرفته شود. او هر نوع دارویی را قبول می کند تا بیماری روانی خود را شکست دهد. آرتور از شغلی که دارد لذت می برد. او خانواده خود را دوست دارد و برای آنها حاضر می شود جلوی توماس وین بایستد.

اما در پایان فیلم، او تغییر دیدگاه می دهد. اگر من تغییر ناپذیرم، دیگران باید تغییر کنند. اگر من شبیه جامعه نمی شوم، جامعه باید شبیه من شود. فیلم مخاطب را شورش دعوت می کند. اگر مردم شما را نمی پذیرند، تقصیر مردم است. نه کاستی های شما.

جامعه سلبریتی پرست

شهر گاتهام در فیلم گرفتار نوع حادی از سلبریتی پرستی است. مردم شهر از خود قدرت تفکر و تحلیل ندارند و همیشه آنچه تلویزیون به خوردشان می دهد می پذیرند. حتی تا زمانی که جوکر تعدادی از کارمندان شرکت وین را می کشد هیچکس به فکر اعتراض و انتقاد نمی افتد.

جوکر در بخشی از فیلم می گوید :” اگر من بمیرم هیچکس برام ناراحت نمیشه. اما اگر توماس وین برای چیزی گریه کنه، همه گریه می کنن”. مردم گاتهام حتی برای شورش کردن هم نیازمند شخصی مثل جوکر هستند تا از او تقلید کنند.

یک جامعه لیبرال همواره نیازمند سلبریتی است تا بتواند تکانی به خود بدهد. افراد در بهترین حالت یا احمق هایی هدایت پذیرند یا اگر زیر بار زور نمی روند، باید حذف و طرد شوند.

الگوی اشتباه

انسان همواره برای خود به دنبال الگو می گردد. ما همگی قهرمانانی در زندگی خود داریم که سعی می کنیم مانند آنان رفتار کنیم و شبیه آنها شویم. این یکی از طبیعی ترین رفتار های انسان است که اشخاص موفق را پیدا می کند و تلاش می‌کند پا جای پای آنان بگذارد.

جوکر یکی از اولین تصاویری است که با کلمه “شرور” در ذهن ها مجسم می شود. هالیوود به تازگی در ساختن فیلم های با محوریت شرور ها (ونوم، مالیفیسنت، کروئلا، کریون شکارچی، لوکی و…) علاقه زیادی از خود نشان داده است. همه این فیلم ها با هدف الگو ساختن از انسان های جامعه گریز، خودخواه و خونریز ساخته می شوند.

سینمای خودمان را هم فیلم های با محوریت شخصیت های جامعه ستیز قبضه کرده اند. مخاطب این فیلم ها با تداوم ایده شرور های درستکار، کم کم باورش می شود که این اشخاص الگو هستند. نتیجه اش را هم امروز در سطح جامعه و مخصوصا نوجوانان می‌بینیم

جوکر کیست؟

در گذشته درباره ی کابالا و سفیروت های نه گانه زیاد گفتیم. اولین سفیروت صاعقه خلقت، جوکر است. در وصف این سفیروت آمده است “جوکر با خود بی نظمی می آورد و از میان این آشوب، نظم جدیدی زاده می شود”.

جوکر در این فیلم انعکاس دقیق سفیروت اول است. او با خود بی نظمی می آورد. او آمده است تا نظام فعلی را متلاشی کند. هالیوود به تازگی به سناریوی نظم برخاسته از بی نظمی علاقه مند شده است. گرچه این فیلم صریح ترین دیدگاه را نسبت به سفیروت جوکر دارد، ولی می توان نمونه های مشابهی در فیلم های انتقام جویان: پایان بازی، جنگ جهانی زد و مرد عنکبوتی: در میان دنیای عنکبوتی مشاهده کرد.

جنبش ضد سرمایه داری

فیلم هایی که ادعای ضدکاپیتالیسم دارند هنوز هم منتشر می شوند. اما سال ۲۰۱۹ نقطه اوج شیوع این فیلم ها بود. فیلم های ضد سرمایه داری توسط خود غول های سرمایه داری ساخته می شوند و همین عجیب است.

وجه مشترک همه این فیلم ها این است که هیچ راه حلی برای شرایط موجود ندارند. هیچ ایده ای برای بعد از سرمایه داری ارائه نمی شود. کاپیتالیسم بد است، همین و بس.

معمایی که طرح کردیم به همین شکل پاسخ می گیرد. سرمایه‌داری چنین فیلم هایی را نمی سازد که از وضع موجود انتقاد کند. فقط می خواهد به مخاطب ساده بین توهم این را بدهد که تلاشی برای بهبود وضعیت در جریان است. فیلم هایی مانند جوکر یا انگل که با فضای ناامیدی به پایان می رسند کاری به جز شوخی نکرده اند. انتقاد بماند.

به گفته کتاب چگونه بر جهان حکومت کنیم :” فراموش نکنید مردم آزادی بیان را به آزادی اندیشه ترجیح می دهند. چون به ندرت با دومی سر و کار دارند”.

سخن پایانی فیلم جوکر

فیلم هایی مثل جوکر کم نیستند و نخواهند بود. فیلم هایی که از وضع موجود انتقاد می کنند ولی هیچ راه حلی برای آینده ندارند در سینمای خودمان مانند ریگ بیابان پراکنده اند. مهمترین سلاح در این میان، دانش رسانه و تفکر تحلیلی است تا به سادگی دیدگاه چنین فیلم هایی را تایید و عملی نکنیم.