نتیجه گیری نهایی انیمه اتک ان تایتان (attack on titan)؛ حیات انسان پوچ است

انیمه اتک ان تایتان را شاید بتوان موفق‌ترین اثر سریالی انیمه ای تاریخ ژاپن در دو دهه اخیر نامید. اثری که بیشتر از ده سال با مانگا و انیمه خود جهان را به خود مشغول کرد و داستانی بی‌نظیر را به همراه انواع جلوه‌های بصری، موسیقی و سایر تکنیک‌های جذاب به مخاطب ارائه داد. با اتمام این انیمه تمام رازها و سؤالات پاسخ داده شدند و در چند سکانس شخصیت‌ها با دیالوگ‌هایشان به ما نتیجه تمام تلاش نویسنده این اثر را افشا کردند.

اتک ان تایتان پشتوانه بسیار قوی ازنظر محتوایی داشت و این را نشان می‌داد که نویسنده اثر سال‌ها مطالعه و تلاش برای تولید این داستان به خرج داده است. همان‌طور که در سلسله مقالات زیرلایه های مختلف اتک ان تایتان را بررسی کردیم این انیمه ازنظر اسطوره‌ای، فلسفی، سیاسی، دینی_مذهبی، تاریخی، عرفانی (کابالا) و روانشناسی بسیار دقیق و باظرافت کارشده است. این‌همه مطالعه و نمود داستانی تمام این مطالعات در این انیمه اثبات می‌کنند که نویسنده اثر در یک سیر مطالعاتی عمیق به سر می‌برده و به دنبال پاسخ‌هایی بسیار بنیادی در تمام این زمینه‌ها گشته است. حال نتیجه این مطالعات چه می‌شود؟ چکیده اسطوره‌ها، تاریخ ملل مختلف، سیاست حاکم بر دنیا، ادیان و مذاهب، عرفان و فلسفه در این انیمه کارشده است و رفرنس‌های فراوانی از آن را می‌بینیم. اینجا خواهیم فهمید که نتیجه نویسنده اثر که چنین مطالعات متنوع و دقیقی داشته، پس از اتمام تحقیقات خود به چه نتایجی رسیده است.

با توجه به سیر مطالعاتی هاجیمه ایسایاما که تک‌تک آن‌ها را به‌طور دقیق در سایر مقالات موشکافی کرده‌ایم، گرایش او به سمت تفکرات شرقی، باستانی و غربی بوده. در بحث فلسفه بیشتر سراغ فیلسوفان غربی رفته، در بخش اسطوره به اسطوره‌های باستانی مراجعه کرده، در بحث ادیان و مذاهب به سراغ دین مسیحیت، یهودیت و ادیان و فرقه‌های مرتبط با آن‌ها و حتی ادیان باستانی رفته، در بحث تاریخ گرایش به‌کل دنیا داشته اما خلوص اتفاقاتی که در غرب رخ‌داده و مخصوصاً بازه جنگ جهانی کمی بیشتر است و برای بحث عرفان بی‌هیچ شکی به سراغ عرفان کابالا رفته است.

او اقتباس‌ها و مطالعاتی در حوزه شرق و سایر تفکرات موجود در جهان هم داشته و نمونه‌هایش را در اتک ان تایتان می‌بینیم؛ اما همان‌طور که گفته شد خلوص تفکرات باستانی و غربی در وی بیشتر است. حال قرار است در قسمت نهایی نتیجه حاصله از مطالعه وی را حول عرفان کابالا یا همان عرفان یهود، فلسفه غرب و ادیان، مذاهب، اساطیر و تاریخ غربی را مشاهده کنیم.

بیاید با تک‌تک کلیدواژه‌های مهم اتک ان تایتان شروع کنیم. برای هر کلید واژه برش مربوطه از قسمت آخر انیمه قرار داده شده است.

کلید واژه های اتک ان تایتان: پوچی

در سکانسی که زیک و آرمین با همدیگر صحبت می‌کنند زیک صراحتاً بیان می‌کند که دنیا، حیات وزندگی انسان پوچ است؛ یعنی همان مکتب نهیلیسم یا پوچ‌گرایی را در اینجا شاهد هستیم. انسان هدفی ندارد، فداکاری‌هایش بی‌نتیجه است، تنها دلیلی که زندگی می‌کند و تنها چیزی که از او باقی می‌ماند نسل تکثیرشده‌اش است، تحمل شکست را ندارد، از مرگ می‌ترسد و برای زنده ماندن تقلا می‌کند. همه این‌ها در شرایطی است که در انتها هم قرار است بمیرد و حتی اگر از شرایط سخت جان سالم به درببرد بازهم مرگ درزمانی دیگر سراغ او می‌آید.

بله. اتک ان تایتان زندگی انسان را پوچ می‌داند چون انسان به چیز خاص یا همان هدف غایی بزرگی نمی‌رسد. بااینکه ذات او این‌گونه است که می‌خواهد به چنین چیزی برسد. پس سرنوشتش چون با فطرتش در تضاد است بسیار موجود پوچی است و عاقبتش هم شدیداً غم‌انگیز است.

تنها دلیلی که می‌تواند برای زنده ماندن وزندگی کردن ارائه بدهد خوشی‌های لحظه‌ای و خواسته فطری زنده ماندن است. هاجیمه ایسایاما در مطالعاتش به هیچ نتیجه‌ای برای هدف خلقت انسان نرسید و تنها دلیلی که برای شیرین کردن این زندگی پیدا کرد همین خوشی‌های لحظه‌ای هستند که از بیرون عبس به نظر می‌رسند. مثل بیس‌بال بازی کردن زیک یا مسابقه دو آرمین با میکاسا و ارن. هدفی از خلقت انسان وجود ندارد و تنها چیزی که می‌توان به آن دل‌خوش کرد همین لذت‌های کوچک و در ظاهر بی‌اهمیت هستند. این‌ها عیناً در دیالوگ‌های شخصیت‌ها نمود پیداکرده‌اند.

 

 

 

 

 

 

 

 

کلید واژه های اتک ان تایتان: آزادی

از اولیه‌ترین مسائلی که در اتک ان تایتان مشخص شد مقوله آزادی بود. ارن به دنبال آزادی بی‌حدوحصر بود. او به منطقه وسیع داخل دیوارها راضی نبود. وقتی از دیوارها خارج شد به‌کل جزیره هم قانع نشد و می‌خواست آن‌سوی دریاها را هم فتح کند. طبق اعتراف آرمین در این سکانس حتی به همان هم راضی نشد و خواست دنیا را از سکنه خالی کند تا دنیای کاملاً شخصی‌سازی‌شده خودش را ببیند. او همه کاری کرد تا این منظره صاف و خالی را ببیند.

انتهای مسیر آزادی همین است. آزادی بی‌حدوحصر و عدم وجود چهارچوب درنهایت به اینجا ختم می‌شود. نابودی. نتیجه نهایی ایسایاما از فلسفه غرب و مفهوم آزادی، همین نابودی است. درست هم هست. غرب دهه‌هاست به اسم آزادی هر کاری می‌کند و نتیجه‌اش طبق گفته ایسایاما فقط نابودی جهان است.

سؤال

درنهایت ارن و آرمین خوشحال همدیگر را در آغوش گرفتند و جوری رفتار کردند انگار به یک نتیجه مطلوب رسیدند. آن نتیجه چیست؟ آن‌ها یک سؤال داشتند و جوابش را گرفتند. به همین دلیل خوشحال شدند و جوری رفتار کردند که گویا همه این اتفاقات ارزشش را داشت. تنها ویژگی که انسان را از تمام مخلوقات متمایز می‌کند همین تعقل اوست. سؤال کردن اولین نشانه‌های فکر کردن و تلاش برای پاسخ به سؤال کمال تعقل محسوب می‌شود. پس این دو شخصیت با رسیدن به جواب مهم‌ترین سؤالشان عملاً به کمال رسیدند. حال شاید جالب باشد این سؤال را بپرسیم، مهم‌ترین سؤالی که بشر باید به دنبال جواب آن بگردد چیست؟

 

 

 

 

 

 

 

 

کلید واژه های اتک ان تایتان: عشق

سؤال بزرگی برای همه ما وجود داشت. چرا یمیر باآن‌همه قدرت از فریتز فرمانبراری می‌کرد؟ چرا او همچنان پایبند عهد خود مانده؟ این سؤالات را زیک نتوانست جواب دهد اما ارن به آن رسید. عشق؛ مبدل آدمی برای هرکاری که می‌کند عشق است. این نظر هاجیمه ایسایاماست. وگرنه شاید هیچ دلیل عقلی برای انجام خیلی از کارها وجود نداشته باشد. جالب است که این عشق را هم با هیچ دلیل عقلی نمی‌توان اثبات کرد. به همین دلیل است که یمیر جواب خود را در میکاسا پیدا می‌کند. کسی که عاشق ارن است و از اول داستان هر کارکرده به خاطر عشقش به او بوده است. دو عاشقی که دنیا را برای ژرفای عشق تاریک خود بهم ریختند.

پس از نظر ایسایاما این دوست داشتن و علاقه به دوست داشته شدن است که محرک انسان برای خیلی کارهاست. تا حدود زیادی هم درست می‌گوید. کسی که هرکاری برای قدرت می‌کند به خاطر عشقش به قدرت این کار را می‌کند. کسی که با یک نفر دیگر ازدواج می‌کند به خاطر عشقش به اوست. یا کسی که فرزندی به دنیا می‌آورد به خاطر عشقی است که به زندگی و حیات بخشیدن دارد. البته که ایسایاما بین عشق و هوس مرزی تعیین نمی‌کند که این را می‌توان نقص کار او دانست. حال سؤالی پیش می‌آید. بزرگ‌ترین عشق چه عشقی است؟ یعنی بزرگ‌ترین محرکه‌ای که می‌تواند انسان را به بزرگ‌ترین کار وادار کند چیست؟

کلید واژه های اتک ان تایتان: جبر

گویا سرنوشت از قبل تعیین‌شده. ارن اعتراف می‌کند که هر کار هم که می‌کرده اما بازهم اتفاقی که باید می‌افتاده، رخ می‌داده. پس اصلاً آزادی ممکن نیست چراکه انسان در جبر سرنوشت از پیش تعیین‌شده گیر افتاده. انسان نمی‌تواند از سرنوشت سرپیچی کند و چه‌بهتر که به آن پایبند باشد. ارن به اینکه خودش قاتل مادرش است اعتراف می‌کند. او همچنین اعتراف می‌کند که اشتباه کرده و دلیل اشتباهش احمق بودنش است. نه اینکه شخص ارن احمق است بلکه ایسایاما کل نژاد انسان را احمق می‌پندارد. انسان احمق اگر به قدرت دست پیدا کند چیزی جز نابودی رخ نخواهد داد. مثل قضیه بمب اتم.

جالب است به این مسئله اشاره‌کنیم که شاید حماقت ریشه نابودی نیست. شاید این عقاید هستند که ریشه نابودی‌اند. عقیده پاک می‌تواند باقدرتی که دارد به بشریت رفاه و آسایش ببخشد و عقیده ناپاک یا ناقص بشریت را به نابودی بکشاند؛ اما ایسایاما کل هژمونی غرب را قورت داده و به چنین نتیجه‌ای نرسیده. پس درک او از این مسئله این است که عقاید انسان خودساخته و پوچ‌اند. انسان ذاتاً احمق است و هر عقیده‌ای هم که داشته باشد احمقانه است. پس با هر عقیده‌ای وقتی به قدرت برسد نتیجه‌ای جز نابودی را دنبال نمی‌کند.

 

 

 

 

 

 

 

 

ادامه چرخه پوچی

در تیتراژ انیمه شاهد هستیم که باز هم بشیریت به سمت جنگ و نابودی می رود. انگار آخرالزمان ارن دوباره در عصری دیگر تکرار می شود. شروع این آخرالزمان نیز با رخدادی همچون یازده سپتامبر است (برخورد هواپیما به برج)؛ یعنی ایسایاما به این نتیجه رسیده که زمانه فعلی در نزدیک ترین حالت به آخرالزمان ارن به سر می برد.

همانطور که آرمین تاکید کرد هیچ وقت جنگ تمام نمی شود. حتی برای تمام کردن جنگ هم باید جنگید؛ یعنی ذات این دنیا بر ظلم بنا نهاده شده. یا می کشی یا کشته می شوی. یا ظلم می کنی یا مظلوم واقع می شوی. همچنین به قانون جنگل هم می رسیم. همانطور که لیوای به روح اروین می گوید: نکنه تمام جان هایی که فدا کردی برای گرفتن جان آدم های دیگه بوده باشه!

ذات این دنیا ناپاک است. این ناپاکی تقصیر هیچکس نیست. در این قسمت نهایی تصور می شود تقصیر موجود کرم شکلی است که از فضا به زمین آمده؛ اما در تیتراژ معلوم می شود بدون او هم این روند جریان دارد. پس چون نظام دنیا به این شکل است، هرکس هر کاری که بکند حق دارد. حتی ارنی که دنیا را قتل عام کرد و نباید او را مقصر یا گناهکار دانست.

 

 

 

 

 

 

 

 

جهان پس از مرگ

سکانس انفجار آرمین به‌عنوان غول عظیم‌الجثه همراه است با نمایشی کوتاه از لحظات زایمان شخصیت هیستوریا؛ یعنی ارن پس از مرگ در بدن فرزند هیستوریا تناسخ پیدا می‌کند. کاملاً توجیه‌پذیر هم هست چون دلیل دیگری وجود نداشت که ارن بخواهد در قسمت‌های قبلی هیستوریا را به گوشه‌نشینی و بچه‌دار شدن وادار کند. او به خاطر قدرت آینده‌بینی‌اش فهمید که در جلد کودک او دوباره متولد می‌شود به همین دلیل هیستوریا را مجبور کرد تا برود و بچه‌دار شود. هیچ علت دیگری برای این کار وجود ندارد.

پس از نظر ایسایاما پس از مرگ ما دوباره در کالبدی دیگر به دنیا می‌آییم و هیچ‌چیز جز دنیای فعلی وجود ندارد. در آخر کودکی به سمت درختی که ارن زیر آن دفن شده است می‌رود و احتمالاً همان چرخه قبلی که یمیر آن را رقم زد را تکرار می‌کند. علاوه بر پوچی بیش‌ازحدی که این سکانس القا می‌کند شاهد هستیم که احتمالاً این شخص یا یمیر یا ارن و یا حتی میکاسا (به خاطر شال دور گردن) هستند که در این کالبد تناسخ پیداکرده‌اند. یک چرخه لایتناهی.

آرمین می‌گوید باید به جهنم برویم و تقاص کاری را که کرده‌ایم پس بدهیم، اگر جهنمی وجود داشته باشد. وقتی ما مقوله تناسخ را می‌بینیم بدون اینکه هیچ اشاره‌ای به بهشت یا جهنم بشود که یکی از شخصیت‌ها به آنجا رفته باشد و این دیالوگ منظور دار را هم می‌بینیم، می‌فهمیم که از نظر هاجیمه ایسایاما تمام زیست انسان در همین دنیا خلاصه می‌شود. پس از زندگی خدا و سیاهی یا همان عدم شدن مطرح نیست ولی چیزی به اسم زندگی پس از مرگ وجود ندارد.

این اندیشه دقیقاً همان دلیل پوچ پنداشتن انسان وزندگی انسان توسط این نویسنده است. وقتی همه‌چیز همین است که در این دنیا اتفاق می‌افتد و جهانی فرا مادی وجود ندارد، معلوم است که زندگی انسان پوچ می‌شود. دلیلی که یمیر به مسیرهای رفت و 2000 سال در آنجا زندگی کرد همین بود. او می‌خواست از چرخه پوچ مرگ وزندگی خارج شود به همین دلیل به جهانی رفت که در آن مرگ وجود نداشت. ارواح مردگان هم در دنیا تا زمان تناسخ باقی‌مانده بودند مخصوصاً پدر ارن. همه جوره ایساباما به تک‌بعدی بودن زندگی یعنی مادی بودن آن اعتقاد دارد.

پس می‌فهمیم که بزرگ‌ترین سؤالی که باید پاسخ داده شود اتفاقی است که پس از زندگی انسان رخ می‌دهد. نتیجه اعمال انسان کجا و چگونه محاسبه می‌شوند و او چگونه پاداش یا جزای اعمالش را می‌بیند؟ همچنین هدف از خلقت انسان چیست؟ آیا انسان واقعاً در پوچی به سر می‌برد؟ گرچه اگر حسابرسی وجود داشته باشد می‌فهمیم که زندگی انسان پوچ نیست و کوچک‌ترین کارهایی هم که می‌کند روزی برای او نتیجه خواهند داشت حتی اگر هیچ انسانی این اعمال را ندیده باشد. در ضمن پیش‌تر پرسیدیم بزرگ‌ترین عشق و والاترین عشق چه می‌تواند باشد؟ عشقی که هم به‌قدری پاک باشد تا قدرت حاصله از آن موجب نابودی نشود و هم آن‌قدر قوی باشد که این انسانی را که فطرتاً خواهان رسیدن به جاودانگی، آزادی و کمال بی‌حدوحصر است را سیر کند.

آنچه از اتک ان تایتان می توان فهمید

همه این‌ها اثبات کردند انسان به راهنما نیاز دارد. هاجیمه ایسایاما با داستان پر اقتباس و پر رفرنسی که نوشت اثبات کرد تمام اندیشه‌های باستانی و غربی را قورت داده. او به پوچی انسان رسید و تنها دل‌خوشی برای زندگی انسان را در خوشی‌های لحظه‌ای و میل به زندگی کردن پیدا کرد. میلی که ارن درنهایت از آن یاد می‌کند و می‌گوید: می‌خواهم زنده بمانم.

همین‌طور که می‌بینید یک انسان عادی مثل همه ما و شاید حتی بااستعدادتر و باسوادتر از ما به انتهای خط تفکرات غربی و مادی رایانه رسید. این اندیشه درنهایت همان پوچی، نابودی و بی‌ثمری را نتیجه می‌دهد. این انتهای مسیر تفکر غرب و تمام هژمونی و دژهای پوشالی‌اش است. بنیادی‌ترین سؤال انسان را هم نتوانست جواب دهد. اینکه علت خلقت انسان چیست؟ هدف انسان از زندگی چیست؟ و در آخر چه سرنوشتی در انتظار انسان‌هاست؟ وقتی به این سؤال‌های بنیادی پاسخ داده نشود نتیجه‌گیری جز پوچی و دل‌خوشی به خوشی‌های مادی و لحظه‌ای انتظار نمی‌رود.

این انتهای تمام اندیشه‌های هزاران ساله غیرتوحیدی بود. اندیشه‌ای که در ادیان تحریف‌شده، مذاهب و فرقه‌های انحرافی، عرفان‌های پلید، اساطیر مشرکانه و فلسفه‌های مادی گرایانه بروز پیداکرده بود. خوب است از ایسایاما این درس را یاد بگیرم که انتهای این مسیر چیزی جز پوچی نیست. باید در جای دیگر به دنبال پاسخ سؤالات خود باشیم؛ اما سؤال مهم. آنجا کجاست؟ اگر جواب این سؤال را می‌دانید بسیار خوشبخت هستید؛ زیرا حتی ایسایاما بااین‌همه مطالعه و تحقیق نتوانست به این سؤال پاسخ دهد؛ اما شما جواب را در دست دارید.

سخن پایانی در خصوص قسمت آخر اتک ان تایتان

نکته پایانی یک تئوری اثبات‌شده است. علاوه بر اینکه ممکن است ایسایاما حاصل تحقیقاتش را این‌گونه بیان کرده باشد، این احتمال هم وجود دارد که این کارها و این داستان‌پردازی قدرتمند هدفمند بوده باشد؛ یعنی با دست انداختن به تمام اقتباس‌های نام‌برده شده و استفاده به‌جا از هرکدام از آن‌ها و نتیجه‌گیری خاصی که از این داستان داشت با المان‌هایی همچون تناسخ و با مفاهیمی همچون آزادی، عشق و… می‌خواسته منظوری هدفمند را در ذهن مخاطب خود بکارد. احتمال این کار هم بیشتر است؛ زیرا چنین هزینه‌ای و چنین محبوبیتی برای اثری که غیر هدفمند پیش برود قابل‌درک نیست.

همچنین می‌دانیم ایسایاما از پایان مانگا راضی نبوده و عذرخواهی کرده و آن را اشتباه تلقی کرده. همچنین کمی قبل از پخش قسمت آخر بیان کرده که این اشتباه را دوباره تکرار خواهند کرد. این یعنی خارج از محدوده برنامه‌ریزی‌شده و مجموعه هدفمندی که طراحی‌شده نمی‌شود قدمی برداشت و حتی نویسنده حق دست‌کاری در آن را ندارد. در مقاله نقد و بررسی لایه سیاسی انیمه اتک ان تایتان (انتشار به‌زودی) به ریز جزئیاتی در این اثر پرداخته‌ایم که هدفمند بودن این انیمه را اثبات خواهند کرد و با تک‌تک کلیدواژه‌هایی همچون 11 سپتامبر همخوانی عجیبی خواهند داشت.

پس دو برداشت وجود دارد. اول اینکه این انیمه با رفرنس‌هایی که ارائه داد حاصل تحقیقات و نتایج شخص نویسنده بوده که به بررسی این مقوله در این مقاله پرداختیم. دوم هم اینکه نویسنده با کمک گرفتن دقیق و به‌جا از هرکدام از عناصر سعی در القای مفهومی خاص به ذهن مخاطب خود دارد و این کارها را هدفمند انجام داده است. برای موشکافی برداشت دوم در مقاله نقد و بررسی لایه سیاسی انیمه اتک ان تایتان همراه ما باشید.

در کل نتیجه اولیه‌ای که به‌راحتی و بدون موشکافی می‌توان از انیمه اتک ان تایتان گرفت همین مطالبی است که در این مقاله بیان شد. این‌گونه می‌توان فهمید که انتهای اندیشه‌های ایسایاما به پوچی می‌رسد و حتی اگر کار او هدفمند هم باشد نتیجه نهایی حرف‌هایی که می‌زند تغییر نمی‌کند. حرف‌ها و سوا لاتی که همگی در جای دیگر و در تفکری دیگر پاسخ‌داده‌شده‌اند اما دریغ از یک جوان دغدغه مند و فعال همچون ایسایاما تا آن‌ها را به چنین قدرتی به داستان تبدیل کرده و برای مردم ملموس سازد. امیدواریم از خواندن این مقاله لذت و استفاده برده باشید.