انیمیشن آرزو یا ویش آخرین انیمیشن بلند دیزنی در سال ۲۰۲۳ یعنی ۱۰۰ سالگی دیزنی بود. دیزنی در این سال تنها اثر خوبی که تولید کرد انیمیشن المنتال بود و سایر آثارش نه مخاطب خوبی داشتند نه کیفبت مطلوبی داشتند. در این مقاله به نقد فرم و محتوای انیمیشن آرزو خواهیم پرداخت.
نقد فرم انیمیشن آرزو
از لوگوموشن دیزنی و 100 ساله بودن پدربزرگ شخصیت اصلی(آشا) می توان مطمئن شد که انیمیشن آرزو یکی از آثاری است که به مناسبت صد سالگی دیزنی تولید شده. داستان انیمیشن کشش خیلی کمی دارد. سناریو قابل حدس است و هیجان کافی در اثر دیده نمی شود. شخصیت های اصلی و شخصیت های فرعی مهم، شخصیت پردازی نمی شوند و فقط معرفی می شوند. ما هیچ چیز از درونیات آنها نمی دانیم پس اصلا با انیمیشن ارتباط برقرار نمی کنیم.
در انیمیشن آرزو ما شاهد بسیاری شخصیت فرعی هستیم که هیچ نقش خاصی ایفا نمی کنند. مثلا در انیمیشن موانا، شخصیت هی‌هی یا همان خروس، حداقل کمی مارا خنداند و در جایی هم با گرفتن قلب تفیتی از گمشدن آن جلوگیری کرد. اما اینجا بز یا حتی ستاره که در ظاهر مهم است، واقعا نقش خاصی ندارند و بدون آنها هم می‌شد داستان را به پیش برد.
تنها جایی که داستان کمی از حدسیات ما خارج می شود و غافلگیرانه عمل می کند، همان جایی است که می فهمیم پادشاه دنبال آشا نیست و کسی که در حال تعقیب اوست دوستش است که اکنون شوالیه شده و تغییر چهره داده. که آن هم به مسخره ترین شکل ممکن در آخر انیمیشن عذرخواهی می کند و عذرش پذیرفته می شود.
مقوله جادو در این انیمیشن به شدت محقر است. همیشه جادو را به شخصیت هایی می دادند که از آن استفاده مهمی می کردند. اما در اینجا جادو دیگر خیلی زیاد از حد در دسترس است.
انیمیشن کاملا کلیشه ای به پیش می رود و کارها خیلی راحت راست و ریس می شوند. تلاش چندان زیادی را از طرف شخصیت ها برای سرنگونی حکومت نمی بینیم و این امر خیلی راحت رخ می دهد. در حد یک آواز خواندن برای انگیزه گرفتن، یک نقشه و ورود پنهانی به قصر و یکم زور زدن برای بستن دریچه های بالای قصر. دشمنی که علوم ممنوعه جادو را فراگرفته نمی بایست به این راحتی شکست می خورد، آن هم از یک مشت نوجوان که همه خدمت کار هستند. حتی ملکه هم چندان نقش قهرمانانه نداشت. او همیشه با سخنانش پادشاه را هدایت می کرد و وقتی پادشاه از صراط مستقیم خارج شد به راحتی او را سرنگون کرد و بی هیچ بخششی او را به زندان انداخت و خودش جایش را گرفت.
آوازها، موسیقی، انیماتوری و متحرک سازی انیمیشت آرزو ضعیف کار شده و مخاطبین از آن ناراضی بودند. انیمیشن آرزو در حد دیزنی نیست که هیچ، در حد یک انیمیشن معمولی و متوسط هم نیست.
نقد محتوای انیمیشن آرزو
انقلاب بی دلیل زنان
انیمیشن آرزو در حال نمایش سرنگونی یک حکومت تحت رهبری دو زن است. یعنی انقلاب زنان. انقلابی که با آوازخوانی زنان که نماد فحشاست گُر می گیرد و شروع می شود. انیمیشن از انقلاب زنان حمایت می کند و آن را خوب نشان می دهد. در آخر هم زنان پیروز می شوند و رهبری و حکومت را در دست می گیرند. اما نکته جالب این است که این انقلاب کاملا احمقانه است. خود انیمیشن آرزو نمی تواند انقلاب داستان خودش را از نظر منطقی اثبات کند و آن را کاملا احساسی و بی حساب و کتاب جلو می برد.
دقت کنید. پادشاه یک کشور تاسیس کرد با رویکردی خاص. در این کشور شما یک آرزوی اصلی خود را تحویل می دهید و اگر صلاح بود در آینده به آن می رسید. هرکسی که از این سیستم راضی بود به این کشور آمد و در آن ساکن شد. پس چرا باید علیه این حکومت قیام کرد؟ رویکرد حکومت مشخص است و اگر از آن راضی نیستی می توانی به آنجا نروی. حالا که رفتی باید به قوانینش پایبند باشی.
علت انقلاب و سرنگون کردن حاکم این است که او آرزو ها را برای خودش نگه می دارد حتی اگر قرار نباشد آن را برآوورده کند. شخصیت اصلی از این ناراحت است. او می گوید اگر آرزو لیاقت برآوورده شدن ندارد حداقل پس داده شود. حالا برای تحقق این خواسته اش به جای مثلا دزدیدن آرزوها و پس دادن آنها به مردم، یا آگاه کردن مردم و ایجاد مطالبه عمومی برای بازپس‌گیری آرزوها، او کلا از بیخ حکومت را سرنگون می کند. این واقعا احمقانه است.
نکته جالب این است که حق در بسیاری از موارد با پادشاه است. مثلا یکی دوست دارد پرواز کند(بدون وسیله)، خب این قطعا آرزویی است که تحققش احمقانه است و نباید آن را برآورده کرد. نکته بعدی دیدگاه غلط به ماهیت آرزو است. انیمیشن بیان می کند هدف زندگی انسان در آرزویش است و مسیری که انتخاب می کند به آرزویش بستگی دارد. اما این حرف غلط است. ما شاهد هستیم که آرزوهایمان(مخصوصا این آرزوهای کوچولویی که در انیمیشن می بینیم) دائم دستخوش تغییر اند. مثلا حتی اگر آرزوی گیتار زدن پدربزرگ برآوورده شود او به هدف زندگی اش هم نرسیده. چون آرزویی ناچیز است.
حال دو نکته وجود دارد. اول اینکه اصلا چنین آرزوهای کوچکی که انسان با تلاش هم به برخی از آن ها می تواتد برسد، ارزش مهاجرت مردم به این سرزمین را داشت؟ معلوم است که نه و این حماقت اول است. دوم اینکه آیا برگرداندن آرزوها به مردم ارزش سرنگون شدن حکومت را دارد؟ باز هم معلوم است که نه. این هم حماقت دوم. یعنی کلا داریم یک اثر احمقانه را می بینیم که مخاطب خودش را احمق فرض کرده و حتی تکلیف انیمیشن با خودش هم مشخص نیست و نمی تواند پاسخ شبهاتش را بدهد. انیمیشن فقط در بخشی چند سوال از طرف مردم می پرسد که به آنها اهمیت چندانی داده نمی شود و عملا سوالات وارده را بی جواب می گذارد.
نکته بعدی اینکه مظلوم ترین شخصیت اتفاقا خود پادشاه است. او دوست دارد یکنفر آرزو کند بهترین شاگرد پادشاه بشود اما هیچکس به این خواسته پادشاه توجهی ندارد. حتی تولید کننده به این خواسته او توجهی نمی کند. پادشاه فقط یکبار این خواسته خود را به زبان می آورد و در ادامه انیمیشن خبری از توجه به خواسته پادشاه نمی شود.
جالب است که آشا کسی است که رهبری انقلاب را در دست می گیرد، اما اصلا لیاقت اخلاقی ندارد. او هنوز مصاحبه کارآموزی را تمام نکرده که درخواست پارتی بازی برای برآوورده شدن آرزوی پدربزرگش را دارد. برعکس پادشاه سالهاست به مردم خدمت کرده و همه او را دوست دارند. حال این دختر می شود شخصیت خوب انقلابی و پادشاه همان آدم بده است. چرا واقعا؟
تنها کاری که از دست تولیدکننده بر می آید این است که پادشاه را در دام کتاب جادو ممنوعه بی اندازد. اینگونه او از شخصیت مثبت یا خاکستری به شخصیت منفی داستان تبدیل می شود و می توان توجیه کرد که باید سرنگون شود. پس می بینید که کلا از نظر تئوری انقلاب دارای مشکل است.
یک مشت بچه احساسی قصد سرنگونی پادشاه را دارند و تنها دلیلی که انیمیشن می تواند بخاطرش از بچه ها طرفداری کند، کتاب مخوفی است که پادشاه به آن رجوع می کند. در آخر نتیجه چه می شود؟ تقریبا هیچی. آرزوهای مردم که عمومشان بود و نبودشان هم فرقی نمی کرد به آنها برگرداننده می شود و حتی همان تک و توک آرزوهای قبلی هم قرار نیست برآوورده شوند. دلیل انقلاب احمقانه است و نتیجه اش احمقانه تر.
آشا نظم پادشاهی را بهم می زند تا خواسته خود را برآورده کند
انسان ترانس مدرن و ستاره شعری
ستاره شعری همان ستاره آرزویی است که بارها در انیمیشن های مختلفی همچون پینوکیو آن را دیده ایم. همان ستاره ای که بر آشا فرود می آید و او را همراهی می کند. این ستاره توسط برخی تمدن ها مورد پرستش قرار می گرفته به همین دلیل خداوند در قرآن(سوره نجم آیه 49) خود را پروردگار ستاره شعری قسم معرفی می کند تا عظمت خودش را نشان دهد. یعنی خداوند خود را آفریننده چیزی معرفی می کند که مشکرین به اشتباه می پرستند.
حال ستاره شعری بر آشا فرود آمده و قدرت خداگونه خود را که منشاء آن جادو است را نشان می دهد. در اینجا هیچ اسمی از خدا برده نمی شود و منشاء قدرت های ماورایی خود جادو است که منشاء جادو نیز توان ذاتی ستاره شعری است. یعنی ستاره شعری در اینجا قدرتی خداگونه دارد. به بیان راحت تر انیمیشن آرزو به معنویت و ماورا اعتقاد دارد اما به آن ماهیت مشرکانه می دهد نه الهی. این همان ترانس مدرن است.
به طور خیلی ساده ترانس مدرن یعنی اینکه به ماورا و معنویت اعتقاد وجود دارد، اما نه دیدگاه توحیدی و الهی بلکه دیدگاه مشرکانه. در انیمیشن آرزو هم به وضوح مشاهده می کنیم که چنین دیدگاهی وجود دارد. ترانس مدرن دیدگاهی است که به تازگی در حال رخ نمایان کردن در هالیوود است. هنوز برای ترانس مدرن نمی توان یک یا یک دسته فیلم یا انیمیشن تراز معرفی کرد و این دیدگاه به شکل یک داستان یا شخصیت فرعی در هالیوود در حال ظهور است. گرچه تاریخچه ای مفصل دارد اما هنوز جای پایش در هالیوود باز نشده.
در عقیده تمام ادیان ابراهیمی خداوند از روح خود در انسان دمیده است. اینجا به جای معرفی نیروی الهی و روح خدا به عنوان سرچشمه معنویت و ماورا درون موجودات، آن را به ستاره ها نسبت می دهند. یعنی قلب نورانی(استعاره از روح) ماهیت غیر الهی دارد و منشا آن ستاره ها هستند. به همین دلیل در شعرخوانی گفته می شود تو “ستاره” هستی.
اومانیسم
هنگامی که ستاره به موجودات جنگل قدرت تکلم می بخشد آنها آوازخوانی می کنند. در آوازشان دو مضمون وجود دارد. اول اینکه به ستاره ها و آسمان نگاهی خداگونه می شود. به طوری که آنها را پاسخ همه چیز می داند و می گوید از تمام آنچه درون تو می گذرد خبر دارند. دوم اینکه یک ستاره را به هر موجودی منسوب می کنند و گفته می شود در قلب هر موجودی یک ستاره وجود دارد. یعنی همه کائنات قدرت خداگونه دارند و همه همانند و همتای یکدیگر اند. پس هیچ موجود برتری وجود ندارد و همه به یک اندازه از این نعمت بهره می برند.
یعنی یک دیدگاه اومانیسمی خاص به انیمیشن آرزو حاکم است. منشاء معنویات و قدرت هستی خود موجودات هستی از جمله ستاره ها، انسان ها و حیوانات هستند نه یک خدای آفریننده. اومانیسم به معنای محور قرار دادن انسان است. به نحوی که انسان را محوریت همه چیز قرار می دهد. در اینجا هم می بینیم که انسان محور همه چیز است و سایر موجوداتی هم که آوازخوانی می کنند حالت انسانی به خود می گیرند و آواز می خوانند.
در آخر هم همین نیروی قلبی مردم است که ماهیت الهی به آن داده شده و از درونشان بیرون می آید و جادوی مخوف پادشاه را خنثی می کند.
شخصیت آشا
آشا نکات جالب توجه کوچکی دارد. او منجی داستان انیمیشن آرزو است و الگوگیری هایی از دو پیامبر داشته: منجی بنی اسرائیل یا همان حضرت موسی و منجی آخرالزمان یا همان عیسی مسیح(در نگاه مسیحیت). او مانند هر دو پیامبر پدر ندارد و یتیم است، مثل حضرت موسی با یک پادشاه که قدرت های جادویی هم دارد(فرعون) مبارزه می کند، یک بز به همره دارد که می تواند رفرنس به چوپان بودن هر دو پیامبر داشته باشد، طبق منابع مسیحی حضرت عیسی در آغول حیوانات اهلی به دنیا آمده و وجود یک بز کنار آشا می تواند رفرنسی به لقب حضرت مسیح در یهودیت یعنی “بره خدا” باشد، ملکه با آشا در سرنگونی پادشاه همراه می شود که رفرنس به مخالفت آسیه با فرعون دارد، همچنین به آشا توسط یکی از دوستانش خیانت می شود که می تواند رفرنسی به خیانت یکی از حواریون به حضرت عیسی باشد.
پس شخصیت آشا المان هایی از پیامبران منجی دارد و در ایفای نقش منجی گرانه خود به رفرنس های دینی هم متوسل شده است. گرچه این امر خیلی قوی نیست و رفرنس های کوچکی به پیامبران دیده می شود. البته که توانایی صحبت با حیوانات مخصوص سلیمان نبی بوده است، اما از آن جهت که ستاره باعث به حرف آمدن حیوانات شد و اینکه دوستان آشا هم می توانند صحبت کردن بز را بشنوند، می فهمیم این قضیه به سلیمان نبی ارتباطی ندارد و رفرنسی به این پیامبر نیست.
کشوری در حاشیه مدیترانه
کشوری که آشا در آن زندگی می کند یک پادشاهی تاسیس شده در حاشیه مدیترانه است که در محلی خالی از سکنه بنا شده است. علت تاسیس پادشاهی توسط خود پادشاه اینگونه بیان می شود که چون نمی خواسته مردم بخاطر جنگ و این قبیل وقایع به آرزوهایشان نرسند، این حکومت را بنا کرده تا جایی امن برای دست یافتن به آرزوها باشد. مردم هم از هر نژادی که باشند به اینجا می آیند. این دقیقا ما را به یاد تشکیل اسرائیل می اندازد. در سینما هرگاه گفته شود یک منطقه بکر و دست نخورده به دور از دشمنان وجود دارد برای بنا کردن خانه یا تمدنی زیبا منظور سرزمین موعود یهودیان است(مثل انیمیشن فرار مرغی). از آن جایی که انیمیشن به حضرت موسی هم اشاره کرده می توان مطمئن بود که این پادشاهی در همان سرزمین موعود یهود بنا شده است. همچنین یهودیان از کشورهای مختلف به اسرائیل مهاجرت کردند که می بینیم در این انیمیشن هم مردم از نژادهای مختلف به پادشاهی می آیند.
حال این پادشاهی بخاطر وضعیت روانی پادشاهش دچار زوال شده که می تواند اشاره به شرایط سیاسی این چند سال اسرائیل داشته باشد که چندین بار طی دو سال اخیر در انیمیشن هایی مثل گربه چکمه پوش 2 به آن اشاره شده است. همانگونه که در اسرائیل طی سال گذشته بارها شاهد تظاهرات مردمی علیه حکومت بوده ایم، این انیمیشن از اغتشاشات مردم اسرائیل علیه حکومت حمایت می کند.
تحلیل جادو در انیمیشن آرزو
در انیمیشن شاهد چندین نماد مربوط به فرقه های شیطان پرست مثل فراماسونری و کابالا هستیم. در کتاب های جادویی به وفور نماد های کابالایی می بینیم که چیز دور از ذهنی نیست. چون کابالا آیینی جادوگرا و جادو محور می باشد. همچنین شاهد نماد های ماسونی از جمله ستاره پنتاگرام هم هستیم. به علاوه در کنار هم قرار دادن ستاره و بز که رفرنسی صریح به بز بافومت می باشد. نقاشی پادشاه هم به شکل نقاشی بافومت است و با همان حالت دست چپ را بالا برده و دست راست را پایین نگه داشته.
بر این اساس می توان حدس زد که انیمیشن آرزو قصد دارد که بگوید حاکمان در اصل مقامات لژها هستند. پادشاه هم با توجه به اینکه به جادو تسلط دارد دقیقا می تواند رئیس یک لژ باشد. در اینجا برای انقلاب کردن هم مردم عادی به وسط میدان نمی آیند بلکه یک انجمن مخفی اقدام به براندازی حکومت می کند. پس انیمیشن انقلاب ها را از ریشه انجمن های مخفی می داند که کم کم بین مردم حرفشان شنیده می شود و در آخر توده مردم با آنها همراه می شوند. تا حدودی هم درست است. سردمداران انقلاب آمریکا همگی فراماسون بودند به طوری که ماسون بودنشان حتی روی سنگ قبرشان نوشته شده. یا گفته می شود در فرانسه انقلاب شد بخاطر شرایط بد اقتصادی، اما شعار انقلاب فرانسه “آزادی، برابری و برادری” است. این شعار هیچ رنگ و بوی اقتصادی ندارد و مشخص است که دست انجمن های مخفی در انقلاب فرانسه در کار بوده.
تمثیلی از جرج واشنگتن از رهبران آمریکا با انبوهی از شمایل ماسونی. روی قبر وی به ماسون بودن واشنگتن اشاره شده و روی تندیس های او از نمادهای ماسونی استفاده شده است
در کل جادو و ماورایی که انیمیشن نشان می دهد همان ماورای شیطانی است. این ماورا می تواند به خوبی استفاده شود و می شود به بدی هم از آن استفاده کرد. یعنی انیمیشن نه دیدگاه تبلیغی به جادو دارد و نه انتقادی. بلکه آن را ابزاری می داند که توسط صاحبش می توان به هر نحو مورد استفاده قرار گیرد.
چوبدستی جادویی به آشا داده می شود تا متولی بعدی جادو در پادشاهی باشد
تار عنکبوتی
به قرار دادن شخصیت ها، نماد ها، نقاشی ها یا هر چیز دیگری مربوط به سایر محصولات یک کمپانی در محصول دیگر تکنیک تار عنکبوتی گفته می شود. مثلا ما در این انیمیشن شاهد موش‌های سیندرلا که براش راه نجات پیدا کردند، سفیدبرفی و هفت کوتوله که دوستان آشا بودند، جادوی سیاه درون انیمیشن زیبای خفته و جادوی نورانی تینکربل در انیمیشن پیترپن هستیم. در جایی هم اسم یک گوزن بامبی و اسم یک خرس جان گذاشته شده که به انیمیشن بامبی و رابین هود مربوط می شود. قبلا فقط در انیمیشن افسون با این حجم از تارعنکوبی مواجه بودیم. جالب است که در تیتراژ به گرفتن عصاره انیمیشن های قبلی دیزنی در انیمیشن آرزو اشاره می شود.
یاد پری انیمیشن سیندرلا نمی افتید؟
نتیجه گیری
واضح ترین مسئله ای که در انیمیشن آرزو مشاهده می کنیم انقلاب زنان است. همانطور که در مقاله ذکر شد این انقلاب هیچ توجیهی ندارد و احمقانه است. حتی محصول نهایی آن هم وضعیت را مطلوب تر نمی کند. اما انیمیشن آن را خوب نشان می دهد و به هیجاناتی دامن می زند که هیچ توجیه عقلی و نتیجه مطلوبی را در بر نخواهند داشت.
انیمیشن در لایه های زیرین خود محتوای ماورایی، سیاسی، دینی و فلسفی دارد که آنها را در قالب انقلاب، پادشاهی، جادو، ستاره و شخصیت آشا به مخاطب ارائه داد و همگی را مورد بررسی قرار دادیم.
همچنین با توجه به نمایش دیدگاه ترانس مدرن در انیمیشن آرزو باید این زنگ خطر را بشنویم که هالیوود به دنبال تفکرات و دیدگاه های جدید ضد توحیدی و ضد دینی است تا آنها را در قالبی زیبا به خورد کودکان بدهد. گرچه انیمیشن آرزو اثری جدی نیست و مثل فروزون جریان ساز نمی شود، اما باید حواسمان را جمع کنیم زیرا تفکرات انحرافی جدید قصد دارند کم کم پایشان را به خانه هایمان باز کنند.
